Sagan-Befehl

Sagan-Befehl
Państwo	III Rzesza
Data wydania	25 marca 1944(dts)
Rodzaj aktu	rozkaz
	Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Sagan-Befehl (niem. „rozkaz żagański”) – nazwa stosowana w historiografii wobec osobistego rozkazu Adolfa Hitlera, który polecił rozstrzelanie wszystkich alianckich lotników-jeńców wojennych schwytanych po ucieczce w nocy z 24 na 25 marca 1944 z obozu dla lotników Stalag Luft III w Żaganiu (tzw. „wielka ucieczka”).

Ucieczka

Osobny artykuł: Stalag Luft III.

Podczas tej ucieczki 111-metrowym tunelem wydostało się z obozu 76 jeńców (w tym sześciu Polaków). Niemal wszyscy zostali wcześniej lub później schwytani w wyniku zakrojonej na szeroką skalę obławy (tylko trzem udało się uniknąć zatrzymania: dwóm Norwegom i Holendrowi).

Rozkaz

Rozkaz Hitlera, zredagowany na piśmie przez szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy Ernsta Kaltenbrunnera, miał nakazywać zabicie wszystkich 73 schwytanych – pod pretekstem rzekomego stawiania oporu lub ponownego podejmowania próby ucieczki podczas transportu. Hermannowi Göringowi przypisywana jest interwencja u Hitlera, w wyniku której liczbę rozstrzelanych zmniejszono do pięćdziesięciu, pozostałym darując życie. Selekcję jeńców do rozstrzelania polecono szefowi policji kryminalnej Arthurowi Nebe.

W realizacji tego rozkazu zaangażowano m.in. funkcjonariuszy gestapo z Wrocławia, którzy utworzyli specjalny oddział egzekucyjny pod dowództwem komisarza Luxa^[1]. Z ich rąk zginęło nie mniej niż 27, a prawdopodobnie ponad trzydziestu jeńców. Rozstrzelania jeńców dokonali oni koło miejscowości Iłowa; świadkiem tego wydarzenia był m.in. funkcjonariusz gestapo ze Zgorzelca, który po wojnie składał obszerne wyjaśnienia w tej sprawie podczas śledztwa prowadzonego przez aliantów^[2]. Większość z członków wrocławskiego Mordkommando zginęła później w oblężeniu miasta, uniknęli więc oni odpowiedzialności przed sądem^[3]. Max Wielen otrzymał w tym procesie karę dożywocia; W. Scharpwinkel schwytany przez Rosjan nie został przekazany Brytyjczykom z powodu jego złego stanu zdrowia, ale złożył zeznania przed śledczymi brytyjskimi na terenie więzienia w ZSRR. Wkrótce później zmarł w Moskwie.

Zobacz też

Przypisy

↑ Szefem wrocławskiego gestapo był wówczas dr Wilhelm Scharpwinkel, a szefem wrocławskiej policji kryminalnej - Max Wielen; obaj brali bezpośredni udział w przygotowaniu tej akcji
↑ Po zakończeniu procesu norymberskiego sprawą Maxa Wielena i 17 innych oskarżonych zajął się Brytyjski Trybunał Wojskowy w Hamburgu w procesie od 1 lipca do 3 września 1947
↑ Czternastu oskarżonym wymierzono karę śmierci (później jednemu z nich zamieniono ją na dożywotnie więzienie), a pozostałym długoletnie więzienie (od 10 lat do dożywocia)

Bibliografia

Adam Basak, Szef wrocławskiego Kripo o realizacji „Sagan Befehl”, w: "Studia Śląskie", seria nowa, tom XXXIII (1978), str. 399-402

Literatura dodatkowa

Tadeusz Sojka, Sagan Befehl. Fakty i dokumenty, Warszawa-Poznań 1975
Archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa, Dział Mikrofilmów, sygn. M-543, M-544, M-555

[1] Szefem wrocławskiego gestapo był wówczas dr Wilhelm Scharpwinkel, a szefem wrocławskiej policji kryminalnej - Max Wielen; obaj brali bezpośredni udział w przygotowaniu tej akcji

[2] Po zakończeniu procesu norymberskiego sprawą Maxa Wielena i 17 innych oskarżonych zajął się Brytyjski Trybunał Wojskowy w Hamburgu w procesie od 1 lipca do 3 września 1947

[3] Czternastu oskarżonym wymierzono karę śmierci (później jednemu z nich zamieniono ją na dożywotnie więzienie), a pozostałym długoletnie więzienie (od 10 lat do dożywocia)

[1]

[2]

[3]