Roman Wajda
Roman Ludwik Wajda (ur. 22 lipca 1901 w Zasławiu, zm. 8 grudnia 1974 w Londynie) – polski inżynier, podpułkownik saperów Wojska Polskiego, główny pomysłodawca budowy Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego w Londynie, wykładowca i działacz polonijny w Wielkiej Brytanii.
| |
 podpułkownik saperów
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1941–1946 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
4 Batalion Saperów, |
| Stanowiska |
dowódca plutonu, |
| Główne wojny i bitwy |
wojna polsko-ukraińska, |
| Odznaczenia | |
      
| |
Życiorys
edytuj
Urodził się 22 lipca 1901 w Zasławiu[1] w rodzinie dróżnika kolejowego. Uczęszczał do szkoły realnej w pobliskim Zagórzu. Następnie edukację kontynuował w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Chyrowie. Brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej, a później wojnie polsko-bolszewickiej. Po demobilizacji w 1921 zdał maturę i podjął studia na Politechnice Lwowskiej. W 1926 roku uzyskał dyplom inżyniera dróg i mostów. Po studiach powołany do Wojska Polskiego. W Szkole Podchorążych Piechoty w Gródku Jagiellońskim otrzymał awans na stopień podporucznika rezerwy saperów. Został awansowany na stopień porucznika rezerwy w korpusie oficerów inżynierii i saperów ze starszeństwem z dniem 2 stycznia 1932[2]. W 1934 był oficerem rezerwowym 4 batalionu saperów[3].
Po ślubie z Olgą Świgost, w 1931 roku przeprowadził się do Sanoka. Tam objął stanowisko Naczelnika Wydziału Technicznego w magistracie. Współpracował z burmistrzem miasta, Janem Rajchlem, w kierunku rozbudowy i upiększenia miasta[4]; był odpowiedzialny za elektrownię, wodociągi i kanalizację, odnowienie rynku, ratusza, rewitalizację terenów miejskich i rozbudowę, budowę Komunalnej Kasy Oszczędności w latach 1935–1937 (obecnie budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4), zabudowę ulicy Mickiewicza, plany regulacji lewego brzegu Sanu. W 1933 został wybrany członkiem zarządu sanockiego oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża[5]. W 1936 został członkiem sanockiego komitetu Zjazdu Górskiego zorganizowanego w sierpniu 1936 w Sanoku[6]. Do 1939 był członkiem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[7]. Wraz z rodziną (miał syna Andrzeja i córkę Martę) zamieszkiwał przy ulicy Bartosza Głowackiego.
Po agresji ZSRR na Polskę próbował przedrzeć się na Węgry, ale został aresztowany przez NKWD w Worochcie i osadzony w więzieniu w Stanisławowie, a następnie we lwowskich Brygidkach. Skazany na pięć lat łagru w Workucie. W 1941 roku zwolniony na mocy układu Sikorski-Majski wyjechał do Guzaru w Uzbeckiej SRR, gdzie tworzyła się Armia Andersa. Przydzielony do pułku saperów, jako dowódca plutonu, a następnie oficer wyszkolenia. W sierpniu 1942 zlecono mu referat spraw budowlanych w dowództwie armii. W Iraku otrzymał rozkaz budowy szpitala w Kirkuku. Jako oficer saperów służył w 3 Dywizji Strzelców Karpackich. W stopniu kapitana był dowódcą kompanii parkowej 3 Karpackiego Batalionu Saperów[8]. Brał udział w walkach we Włoszech nad rzeką Arno, pod Monte Cassino, Ankoną, rzeką Senio i pod Bolonią. Po walkach nadzorował budowę cmentarzy wojennych na Monte Cassino, w Loreto i Bolonii. Został awansowany na stopień pułkownika saperów[1].
W czasie wojny jego żona prowadziła wyszynk na stacji kolejowej w Nowym Łupkowie, w 1944 roku została wywieziona do Niemiec, a następnie powróciła do Sanoka. Po latach rozłąki otrzymała wiadomość od męża i wraz z dziećmi udała się do Włoch, gdzie spotkali się 22 listopada 1946 roku w Ankonie. Następnie przenieśli się w Wielkiej Brytanii. Osiedlili się w Delamere Park nieopodal Cuddington i Chester.
Roman Wajda uczestniczył w życiu i rozwoju emigracji polskiej. Wykładał w Polish University College oraz w Battersea College of Technology Uniwersytetu Londyńskiego[1][9]. W latach 1958–1960 był prezesem Stowarzyszenia Techników Polskich w Wielkiej Brytanii[10]. Członek i przewodniczący Wydziału Przyrodniczo-Matematycznego Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Stał na czele Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego (POSK) w Londynie, działającego od 23 lipca 1964[11]. Był inicjatorem i głównym orędownikiem budowy w dzielnicy Hammersmith nowego gmachu POSK-u, otwartego w 1974[12][13], w którym siedzibę znalazły polskie placówki[14][15]. Był członkiem założycielem Koła Lwowian w Londynie[14].
Na początku 1966 został wiceprzewodniczącym Polskiej Rady Bibliotecznej, powstałej z inicjatywy Zjazdu Zjednoczenia Polskiego w Wielkiej Brytanii[16]. Zmarł 8 grudnia 1975 w Londynie[1], na krótko przed oddaniem do użytku zachodniej części budynku POSK. Został pochowany na cmentarzu Putney Vale w Londynie[1].
Po latach córka Marta Wajda-Spohn przekazała zbiory z księgozbioru ojca i Czesława Woyno na rzecz Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku[17][18].
Wyróżnienia i odznaczenia
edytuj- 1944 – Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
- 1945 – Krzyż Walecznych
- 1945 – Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino
- 1945 – brytyjska Gwiazda za Wojnę 1939–1945
- 1945 – brytyjska Gwiazda Italii
- 1946 – Medal Wojska
- 1945 – War Medal 1939–1945
- 1972 – doktorat honoris causa Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 28, s. 92, czerwiec 1975. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 166.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 679.
- ↑ Edward Zając, Sanockie biografie, Sanok 2009, s. 134-135.
- ↑ Starostwo powiatowe w Sanoku. Stowarzyszenia i związki 1930–1939 (zespół 23, sygn. 17, nr mikr. 160760). Archiwum Państwowe w Przemyślu, s. 356.
- ↑ Program Zjazdu Górskiego w Sanoku 1936 r. 14–17 sierpnia. Warszawa: 1936, s. 9.
- ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 40.
- ↑ Adam Szugajew, Mieczysław Lutomski: Saperzy w służbie Polsce. Londyn: Stowarzyszenie Polskich Saperów na Obczyźnie, 1985, s. 509-510.
- ↑ Karolina Grodziska: Polskie Groby na Cmentarzach Londynu. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1995, s. 421.
- ↑ Historia. stpuk.org. [dostęp 2018-10-25].
- ↑ Miasto nad Tamizą. tripod.com. [dostęp 2013-07-28].
- ↑ Organizacje polonijne. 14. Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny (POSK). msz.gov.pl. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
- ↑ POSK. W: SPK. Historia federacji. Londyn: Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, 2013, s. 295.
- ↑ a b Pierwszy lokator POSK-u. „Biuletyn”. Nr 50, s. 94-95, grudzień 1985. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ POSK po czterdziestce. mojawyspa.co.uk. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
- ↑ Dobrosława Platt: Biblioteka Polska w Londynie 1942–2012. W: Dobrosława Platt (red.): Politycy i pisarze emigracji polskiej po roku 1939. Rzeszów-Londyn: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Rzeszowie, 2016, s. 18. ISBN 978-83-8098-084-6.
- ↑ Z księgozbioru Czesława Woyno i Romana Wajdy. biblioteka.sanok.pl. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
- ↑ Z armii Andersa – do sanockiej biblioteki. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, 25 maja 2007. ISSN 1232-6534. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
- Orzeł Biały 1505/L.III, Londyn, październik 1994
- Liber Baptisorum, manuskrypt w jęz. łacińskim, Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zagórzu
- Jerzy Tarnawski, Zasławianin budowniczym POSK-u, Roman Wajda 1901-1974, w: Verbum: Miesięcznik parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Zagórzu, nr 11 (81) 2010, s. 10-11
- Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 41-45. ISBN 978-83-61043-09-6.