Represje wobec Polaków na Białorusi po 2020 roku

Represje wobec Polaków na Białorusi – element represji politycznych prowadzonych przez reżim Aleksandra Łukaszenki po sfałszowanych wyborach prezydenckich w 2020 roku i protestach społecznych.

Kontekst

Sytuacja polskiej mniejszości narodowej na Białorusi przed 2020 rokiem była dość trudna. Polacy niechętnie odnosili się do polityki Łukaszenki oraz linii ideologicznej władz. W 2005 roku dokonano próby rozbicia największej organizacji polskiej – Związku Polaków na Białorusi (ZPB), którego majątek i część struktury przejęli zainstalowani przez władze lojalni działacze i urzędnicy. Pomimo ograniczeń i przeszkód stawianych przez aparat reżimowy, działacze ZPB skupieni wokół Andżeliki Borys kontynuowali działalność nieformalnie. Stabilną sytuację udało się zachować innej organizacji – Polskiej Macierzy Szkolnej, która była uznawana przez władze reżimowe jednocześnie współpracując z władzami i organizacjami polskimi.

Represje

W marcu 2021 władze białoruskie postawiły zarzuty uczestnikom uroczystości upamiętniającej żołnierzy wyklętych w szkole prowadzonej przez Brzeskie Forum Inicjatyw Lokalnych pod przewodnictwem Anny Paniszewy. Według reżimu w trakcie uroczystości gloryfikowano postać Romulada Rajsa (partyzanta polskiego podziemia odpowiedzialnego za zbrodnie na cywilnej ludności białoruskiej). Ambasada RP w Mińsku, której przedstawiciel uczestniczył w uroczystości zaprzeczyła, by uczestnicy gloryfikowali (a nawet wspominali) postać Rajsa. Działaczka została aresztowana, zaś prowadzoną przez nią szkołę – zamknięto. Następnie represje, pod zarzutem wzniecania nienawiści i „rehabilitacji nazizmu”, spadły na działaczy ZPB: Andżelikę Borys, Andrzeja Poczobuta, Irenę Biernacką i Marię Tiszkowską. W czerwcu 2021 roku Biernacka, Tiszkowska i Paniszewa zostały zwolnione i deportowane do Polski. Andżelika Borys i Andrzej Poczobut pozostają w areszcie, postawiono im zarzuty „podżegania do nienawiści”.

Równolegle reżim podjął działania przeciwko polskim szkołom społecznym. Minister oświaty Białorusi uzasadniał:Prywatne przedszkola i szkoły półlegalne pod auspicjami indywidualnych przedsiębiorców, stowarzyszeń publicznych lub wyznaniowych były w większości wykorzystywane do celów politycznych, stały się rozsadnikami kolorowej rewolucji. A ich pracownicy i liderzy znaleźli się w destrukcyjnych organizacjach na różnych poziomach. Pojawiły się naciski na polską młodzież i ich rodziców, a także na Polską Macierz Szkolną. Od września 2022 jedyne dwie polskojęzyczne szkoły publiczne zostaną przekształcone w placówki rosyjskojęzyczne. W tym samym miesiącu Sąd Najwyższy Białorusi podjął decyzję o rozwiązaniu Polskiej Macierzy Szkolnej.

Kontrolowane przez władze media prowadzą agresywną antypolską propagandę.

W grudniu 2021 decyzją sądu w Grodnie portal ZPB znadniemna.pl został uznany za „ekstremistyczny”.

Ponadto trwają dewastacje polskich miejsc pamięci narodowej na Białorusi. W 2022 zniszczono m.in. pomnik AK w Stryjówce, kwaterę żołnierzy AK w Mikuliszkach, cmentarz w Surkontach, groby i upamiętnienia akowskie w Bogdanach (Jewłasze), Bobrowiczach, Jodkiewiczach, Wołkowysku, Dyndyliszkach, Kaczycach, Iwiu, Piaskowcach, Oszmianie, Plebaniszkach oraz pomnik katyński na cmentarzu wojskowym w Grodnie.

W opinii pełnomocnika rządu polskiego ds. Polonii i Polaków za granicą Jana Dziedziczaka prześladowania doprowadziły do sparaliżowania działalności większości polskich organizacji. Polaków się zastrasza. Na przesłuchania wzywani są aktywiści, dziennikarze, kombatanci, nauczyciele, uczniowie i ich rodzice. Powód jest jeden: są Polakami. Wiosną 2024 roku KGB uznało portal, który przestał już być portalem Związku Polaków na Białorusi, za „grupę ekstremistyczną”.

Stanowisko reżimu

Alaksandr Łukaszenka odnosząc do „kwestii polskiej” powiedział. Jeszcze raz chcę powiedzieć władzom Polski: tak, niemało żyje u nas Polaków. Ale to są nasi Polacy. Ich ojczyzną jest Białoruś. Oni tu żyją, ich dzieci żyją i będą żyć. Kto chce wyjechać, tego nie zatrzymujemy i zatrzymywać nie będziemy. Ale ci, którzy mieszkają u nas to obywatele Białorusi, to nasi Polacy.

Stanowisko polskiego parlamentu

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w przyjętej rezolucji posłowie potępili represje wobec Polaków na Białorusi: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża sprzeciw wobec brutalnej kampanii represji rozpętanej przez władze białoruskie przeciw obywatelom Białorusi narodowości polskiej pragnącym prowadzić działalność kulturalno-oświatową i pielęgnować tradycje narodowe.

Reakcje międzynarodowe

• Unia Europejska: „Wzywamy Białoruś do natychmiastowego i bezwarunkowego uwolnienia pani Andżeliki Borys i pana Andrzeja Poczobuta oraz wszystkich obecnie przetrzymywanych więźniów politycznych” – napisał w oświadczeniu szef europejskiej dyplomacji Josep Borrell. Komisja Europejska w oświadczeniu napisała: „Oczekujemy, że Białoruś dotrzyma swoich międzynarodowych zobowiązań w zakresie ochrony mniejszości narodowych oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Wzywamy białoruskie władze do natychmiastowego uwolnienia pani Borys i pana Poczobuta”.
• Stany Zjednoczone: „Odnotowaliśmy wzrost działań wymierzonych przeciwko polskim dyplomatom oraz szerzej polskiej mniejszości na Białorusi, co jest całkowicie nie do przyjęcia” – oświadczył rzecznik Departamentu Stanu.
• „Rewizje, przesłuchania i areszty to bezpodstawne represje, których ofiarą padli ostatnio nauczyciele polskich szkół, członkowie, działacze i sympatycy ZPB. Prześladowania i aresztowania stanowią ewidentny przejaw łamania praw człowieka oraz elementarnych norm prawa międzynarodowego. Wyrażamy swoją pełną solidarność z Polakami na Białorusi, potępiamy działania władz białoruskich wobec naszych Rodaków, apelujemy o natychmiastowe zaprzestanie represji i żądamy niezwłocznego uwolnienia działaczy ZPB.” – napisali we wspólnym oświadczeniu liderzy Związku Polaków na Ukrainie i Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie. Solidarność z represjonowanymi wyraziły także m.in. Rada Polonii Świata oraz organizacje polonijne z Danii i Niemiec.

Linki zewnętrzne

• Rugowanie polskości – raport Ośrodka Studiów Wschodnich (pol.)
• Andżelika Borys w więzieniu (biał.)
• Andżelika Orechwo o prześladowaniach (pol.)
• Alexander Lukashenko plays the Poland card and ratchets up tensions with Warsaw (ang.)
• Związek Polaków na Białorusi głównym wrogiem reżimu (pol.)
• Rodzice bronią polskiej szkoły w Grodnie (biał.)
• Łukaszenka: Rzeczpospolita to okres polskiej okupacji Białorusi (biał.)
• Białoruś: polska mniejszość kozłem ofiarnym (pol.)
• Zaostrzenie narracji antyzachodniej w polityce historycznej Białorusi