Psychoterapia poznawczo-behawioralna
Psychoterapia poznawczo-behawioralna (ang. cognitive-behavioral therapy – CBT) – metoda leczenia zaburzeń psychicznych, trudności emocjonalnych oraz problematycznych zachowań.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna to grupa terapii odwołujących się do wspólnych założeń teoretycznych, zgodnie z którymi objawy psychopatologiczne, dysfunkcjonalne zachowania i emocje jednostki można wyjaśnić na podstawie teorii uczenia się i uwzględnienia pośredniczącej roli procesów poznawczych. Cel terapii dotyczy skutecznej poprawy jakości życia pacjenta, co osiąga się poprzez modyfikację zachowań i sposobu myślenia. Zasadnicze cechy procesu terapii stanowią: oparcie na współpracy między terapeutą a pacjentem, zorientowanie na rozwiązanie problemu, skupienie na teraźniejszości (z uwzględnieniem mechanizmów psychorozwojowych powstawania zaburzeń i dysfunkcji), ograniczenie w czasie oraz stosowanie odpowiednich technik terapeutycznych. Skuteczność oddziaływań psychoterapeutycznych jest poddawana ocenie, analogicznie do oceny skuteczności farmakoterapii – w badaniach eksperymentalnych wpisanych w nurt medycyny opartej na dowodach naukowych (ang. evidence based medicine – EBM)[1].
W Polsce przegląd metaanaliz dotyczący skuteczności psychoterapii w leczeniu zaburzeń psychicznych przeprowadził w 2022 roku zespół naukowców w ramach Zespołu Roboczego Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej ds. Badań nad Skutecznością Psychoterapii[2]. Rozszerzona i uaktualniona wersja pt. "Systematyczny narracyjny przegląd metaanaliz badań nad skutecznością psychoterapii poznawczo-behawioralnej i zaleceń terapeutycznych opublikowanych między 2010 a 2023" została przedstawiona na jubileuszowej Konferencji z okazji 25-lecia PTTPB w 2024 r.[3]
Psychoterapia poznawczo-behawioralna w Polsce
edytujNajwiększą organizacją zrzeszającą psychoterapeutów poznawczo-behawioralnych w Polsce jest Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej. PTTPB akredytuje całościowe 4 letnie kursy psychoterapii poznawczo-behawioralnej[4] oraz nadaje certyfikaty psychoterapeutów[5][6] i superwizorów[7] oraz prowadzi rejestr psychoterapeutów i superwizorów poznawczo-behawioralnych.
Do PTTPB należy obecnie ponad 5100 członków i członkiń, z czego ponad 1730 jest certyfikowanymi psychoterapeutami PTTPB, a ponad 100 posiada europejski certyfikat EABCT[5].
Rozwój psychoterapii poznawczo-behawioralnej
edytujTerapia poznawczo-behawioralna przeszła w ciągu lat ewolucję, od terapii behawioralnej, poprzez poznawczą, do form terapii określanych obecnie mianem „trzeciej fali”.
I fala: terapia behawioralna
edytujTerapia behawioralna jest oparta na koncepcji i procesach uczenia się, opisanych w behawiorystycznym modelu psychicznego funkcjonowania człowieka. Zgodnie z tym modelem jednostka uczy się zachowań nieprzystosowawczych na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji. Zachowania, w tym dysfunkcjonalne, są pochodną wzajemnych oddziaływań między wzmocnieniami i specyficznymi reakcjami na określone sytuacje bodźcowe. Do modyfikacji lub eliminacji niepożądanego zachowania można więc również wykorzystać procesy uczenia się i ich reguły[8].
II fala: terapia poznawcza
edytujZgodnie z założeniami terapii poznawczej jednostka aktywnie konstruuje własną rzeczywistość, poprzez system przetwarzania informacji, który aktywnie selekcjonuje, filtruje i interpretuje bodźce z otoczenia. W wyniku tego procesu jednostka aktywnie nadaje znaczenie bodźcom. Aktywność poznawcza (procesy, treści i struktury poznawcze) wpływa na emocje i zachowanie, natomiast zmiana poznawcza zajmuje centralne miejsce w procesie zmiany funkcjonowania jednostki[8].
III fala: terapia poznawczo-behawioralna
edytujW ramach tzw. III fali psychoterapii poznawczo-behawioralnej, rozwijającej się od lat 90. XX wyróżnia się m.in.
- terapię akceptacji i zaangażowania (ang. acceptance and committment therapy – ACT),
- terapię dialektyczno-behawioralną (ang. dialectical behavior therapy – DBT),
- system psychoterapii oparty na analizie behawioralnej i poznawczej (ang. cognitive behavioral analysis system of psychotherapy – CBASP),
- psychoterapię opartą na analizie funkcjonalnej (ang. functional analytic psychotherapy – FAP),
- integracyjną terapię behawioralną par (ang. integrative behavioral couple therapy – IBCT),
- terapię poznawczą opartą na uważności (ang. mindfulness based cognitive therapy for depression – MBCT),
- terapię schematów (TS, schema therapy) (część badaczy nie włącza terapii schematów do III fali CBT)[1].
Terapia dialektyczno-behawioralna
edytujTerapia dialektyczno-behawioralna (ang. dialectical behavior therapy – DBT) to postać terapii poznawczo-behawioralnej zaprojektowanej przez Marshę M. Linehan do pomocy klientom dotkniętym zaburzeniem osobowości typu borderline.
Terapia akceptacji i zaangażowania
edytujTerapia akceptacji i zaangażowania (ang. acceptance and commitment therapy – ACT) jest klasyfikowana jako rodzaj terapii poznawczo-behawioralnej lub behawioralnej, i charakteryzuje się wykorzystaniem technik uważności (ang. mindfulness). Głównym celem ACT nie jest eliminacja objawów, ale raczej rozwijanie zestawu umiejętności psychologicznych np. tolerancja dyskomfortu. Została zaprojektowana przez Hayesa, Wilsona i Strosahla[9].
Terapia schematów
edytujTerapia schematów jest podejściem psychoterapeutycznym włączającym do psychoterapii poznawczo-behawioralnej, w ramach spójnego modelu teoretycznego, techniki stosowane w innych modalnościach psychoterapeutycznych. Podobnie jak terapia dialektyczno-behawioralna jest skuteczna przy psychoterapii osób z zaburzeniami osobowości i szczególnie użyteczna przy leczeniu osób z zaburzeniem osobowości typu borderline[10].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Agnieszka Popiel, Ewa Pragłowska, Psychoterapia poznawczo-behawioralna – praktyka oparta na badaniach empirycznych, „Psychiatria w Klinice Praktycznej”, tom 2 nr 3, ISSN 1899-5071.
- ↑ Krystyna Golonka i inni, PRZEGLĄD METAANALIZ BADAŃ NAD SKUTECZNOŚCIĄ PSYCHOTERAPII POZNAWCZO-BEHAWIORALNEJ W LECZENIU ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH [online], Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej, 1 października 2022.
- ↑ Joachim Kowalski i inni, Systematyczny narracyjny przegląd metaanaliz badań nad skutecznością psychoterapii poznawczo-behawioralnej i zaleceń terapeutycznych opublikowanych między 2010 a 2023, POLSKIE TOWARZYSTWO TERAPII POZNAWCZEJ I BEHAWIORALNEJ im. Prof. Zdzisława Bizonia, 18 maja 2024, ISBN 978-83-915360-5-6 [dostęp 2024-06-14] (pol.).
- ↑ PTTPB, Ośrodki rekomendowane i atestowane [online], Polskie Towarzystwo Terapii Behavioralnej [dostęp 2024-06-14] (pol.).
- ↑ a b PTTPB, Licencjonowani terapeuci [online], Polskie Towarzystwo Terapii Behavioralnej [dostęp 2024-06-14] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-20] (pol.).
- ↑ PTTPB, Certyfikaty PTTPB w NFZ [online], Polskie Towarzystwo Terapii Behavioralnej [dostęp 2019-10-22] (pol.).
- ↑ PTTPB, Certyfikowani Superwizorzy-Dydaktycy PTTPB [online], Polskie Towarzystwo Terapii Behavioralnej [dostęp 2024-06-14] (pol.).
- ↑ a b Agnieszka Popiel, Ewa Pragłowska, Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka., 2008, ISBN 978-83-612-6904-5.
- ↑ Steven C. Hayes, Kirk Strosahl, Kelly G. Wilson, Acceptance and Commitment Therapy: An Experiential Approach to Behavior Change, Guilford Press, 1 stycznia 1999, ISBN 978-1-57230-481-9 [dostęp 2017-01-25] (ang.).
- ↑ Janet Klosko, Jeffrey Young, Marjorie Weishaa, Terapia schematów. Przewodnik praktyka, ISBN 978-83-7489-797-6.