Podgórzyn (województwo dolnośląskie)
Podgórzyn (do 1945 niem. Giersdorf in Riesengebirge[5], Giersdorf[6], do marca 1946 Popławy) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie karkonoskim, w gminie Podgórzyn.
| wieś | |
.jpg) Kościół pw. MB Częstochowskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
350-480[2] m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
1789[3] |
| Strefa numeracyjna |
75 |
| Kod pocztowy |
58-562[4] |
| Tablice rejestracyjne |
DJE |
| SIMC |
0192100 |
Położenie na mapie gminy Podgórzyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu karkonoskiego  | |
 50°49′27″N 15°41′10″E/50,824167 15,686111[1]
| |
| Strona internetowa | |
Położenie
edytujPodgórzyn to duża wieś położona na wysokości 350-480 m n.p.m.[2] Miejscowość leży w dolinie rzeki Podgórnej, częściowo w obrębie Pogórza Karkonoskiego (Podgórzyn Górny), a częściowo na terenie Kotliny Jeleniogórskiej (Podgórzyn Dolny)[2]. Na północ od miejscowości znajdują się Stawy Podgórzyńskie, założone na przełomie XIV i XV wieku przez zakon cystersów[2]; w późniejszym okresie własność Schaffgotschów z Cieplic, a od 1996 własność prywatna. Kompleks 67 stawów obejmuje 150 ha i należy do najcenniejszych zespołów przyrodniczych Kotliny Jeleniogórskiej, a zarazem do najwyżej położonych kompleksów wodnych w tej części Europy. Na uwagę zasługuje bogactwo świata ptactwa wodnego m.in. kaczki, perkozy, czaple siwe, tracze mirogęsi. W stawach w sposób tradycyjny hodowane są takie gatunki, jak karp, amur, tołpyga oraz sezonowo jesiotr i pstrąg.
Podział administracyjny
edytujW latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie jeleniogórskim. Miejscowość jest siedzibą władz gminy Podgórzyn, a także Zarządu Zlewni Bobru i Nysy Łużyckiej RZGW we Wrocławiu.
Historia
edytujWioska jest jedną z najstarszych na ziemi jeleniogórskiej, bo zachowały się o niej dokumenty, które sięgają roku 1305[2]. Rozwój wsi wiązał się z założeniem przez cystersów z Cieplic stawów rybnych[2]. W 1486 należała do Giersdorfa, następnie właścicielami byli von: Liebanthal, Hochberg i Zedlitz. W 1560 przeszła jako wiano[7] Magdaleny von Zedlitz w ręce jej męża Hansa II Schaffgotscha (1496–1584)[8]. W późniejszym okresie we wsi rozwijało się rzemiosło: w XVII w. działała tutaj odlewnia dzwonów, a w roku 1681 założono dużą papiernię[2], a w 1852 młyn papierniczy[9]. W połowie XIX wieku na terenie miejscowości istniała szlifiernia szkła i kamieni[2]. Funkcjonowały tu również mniejsze zakłady: młyny wodne, tkalnie, bielniki, browar i wytwórnia szkła[2]. Rozwój turystyki przyniósł z kolei powstanie pensjonatów, hoteli i gospód[2]. Od 1911 do 31 grudnia 1964 kursował tutaj tramwaj z Jeleniej Góry (od 20 maja 1914 z Podgórzyna Górnego)[10]. Fakt ten upamiętnia tramwaj ustawiony na dawnym przystanku końcowym w Podgórzynie Górnym.
We wsi działa Szkoła Podstawowa im. Orła Białego oraz przedszkole. W 2019 r. szkoła i przedszkole zostały przeniesione do nowego budynku. W 2023 r. przy szkole oddano do użytku nową halę sportową[11].
Zabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[12]:
- kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, z XV–XVIII w., przebudowany w XIX w.
- cmentarz przy kościele, z końca XVIII w.
- dom przedpogrzebowy
- bramy
- kościół pierwotnie ewangelicki z lat 1778–1780, obecnie rzymskokatolicki kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej,
inne:
- Dwór w Podgórzynie[13], majątek rodziny Schaffgotschów. Właściciel Hans II Schaffgotsch (1496-1584)[14][15], syn Ulryka I (1453-1543)[16] i Anny Zwolskiej, był kanclerzem księstwa świdnicko-jaworskiego. Ożenił się z Magdaleną Zedlitz, której ojciec był posiadaczem tego dworu. Obiekt stał się później własnością Krzysztofa von Schaffgotscha, a po pożarze zamku Chojnik w 1675, był miejscem, w którym umieszczono uratowane z pożaru dokumenty, wyposażenie i zbiory[17].
Ponadto w gminnej ewidencji zabytków znajdują się obiekty zlokalizowane przy ulicach Bujwida (nr 18, 19 i 22), Ewangelickiej (nr 1, 4, 12), Kościelnej (nr 1), Nadwodnej (nr 6, 9 i 10), Ogrodowej (nr 2 i 16), Zielonej (nr 2, 5, 7) i Żołnierskiej (nr 1, 7, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 22, 35, 40, 44, 47, 60, 62, 63, 72, 74, 75, 77, 79, 82, 83, 91, 91a, 96, 99, 118 i 119) oraz stanowiska archeologiczne we wsi[18].
Szlaki turystyczne
edytuj
na Zamek Chojnik
na Śmielec przez Zachełmie[19]
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 104622
- ↑ a b c d e f g h i j Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 3: Karkonosze. Warszawa; Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1993, s. 159-161. ISBN 83-7005-168-5.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 956 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Podgórzyn (Giersdorf in Riesengebirge). [dostęp 2024-12-07].
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów. T. 3: Karkonosze. Warszawa - Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1993, s. 159. ISBN 83-7005-095-6. OCLC 749156949.
- ↑ Hans Schaffgotsch von Kynast und Greiffenstein. [dostęp 2024-12-08].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 227
- ↑ Cezary Wiklik Historia na szynach pisana. Jeleniogórskie tramwaje
- ↑ Szkoła Podstawowa im. Orła Białego w Podgórzynie. oficjalna strona [dostęp 2023-05-01]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 53 [dostęp 2012-08-27] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-27].
- ↑ Podgórzyn. [dostęp 2024-12-07].
- ↑ Hans Schaffgotsch von Kynast und Greiffenstein. [dostęp 2024-12-07].
- ↑ Hans Schaffgotsch, 1496-1584. [dostęp 2024-12-07].
- ↑ Ulrich Schaffgotsch 1453 - 1543. [dostęp 2024-12-07].
- ↑ Koleje życia i śmierć Krzysztofa Schaffgotscha. [dostęp 2024-12-07].
- ↑ Gminna ewidencja zabytków
- ↑ Mapa turystyczna. [dostęp 2020-09-23].
Bibliografia
edytuj- Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 3 Karkonosze, red. Marek Staffa, Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa – Kraków 1993, ISBN 83-7005-168-5.
- Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 4 Kotlina Jeleniogórska, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 1999, ISBN 83-85773-31-2.
- Mapa turystyczna Karkonosze polskie i czeskie 1:25 000, Wydawnictwo "Plan", Jelenia Góra, ISBN 83-88049-26-7.