Raport o warunkach osiedlania ludności deportowanej w ramach Akcji „Wisła” na terenie powiatu średzkiego
Informacja starosty średzkiego przedstawiająca sytuację bytową przesiedleńców w momencie osiedlania i wynikające stąd zagrożenia dla stanu bezpieczeństwa miejscowej ludności wraz z prośbą o udzielenie przybyłym pomocy materialnej.
Przymusowe wysiedlenie ludności ukraińskiej w 1947 r. na północno – zachodnie tereny Polski w ramach Akcji „Wisła” było jednym z następstw polsko – ukraińskiego konfliktu etnicznego. Komunistyczne władz polskie upatrywały możliwość jego rozwiązania w dostosowaniu granic etnicznych do powojennych granic państwowych, co miało poprawić stan bezpieczeństwa południowo-wschodnich ziem Polski. Akcja „Wisła” przyjęła nazwę od operacji wojskowej wymierzonej przeciw zbrojnemu nacjonalistycznemu podziemiu ukraińskiemu – UPA ONA (1,5 tys.), które przy okazji zmierzano zlikwidować, pozbawiając go zaplecza. Decyzje o przesiedleniu Ukraińców z województw – lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego, podjęło Biuro Polityczne KC PPR. Akcja ta zyskała przyzwolenie strony sowieckiej oraz - dzięki szerokiej propagandzie - akceptację społeczeństwa polskiego. Od kwietnia do lipca 1947 r. deportowano i osiedlono na terenach odzyskanych (w małych grupach, na terenach wiejskich, nie bliżej niż 100 km od granicy) ok. 140 tys. ludności ukraińskiej, również Łemków (26 tys.). Zastosowano zasadę zbiorowej odpowiedzialności - bez względu na stopień lojalności wobec państwa polskiego - nie zachowując kryterium etnicznego, ani religijnego (wysiedlano Cyganów greckokatolickiego wyznania). Brutalne, niehumanitarne działania wykonane siłami wojska, milicji i służby bezpieczeństwa (20 tys.), dowodzonymi przez gen. S. Mossora, szefa Sztabu Generalnego, objęły wszystkich Ukraińców i osoby pochodzące z małżeństw mieszanych, w tym starców, dzieci, a także działaczy partyjnych i funkcjonariuszy UB i MO. Około 3,9 tys. osób, potencjalnych zwolenników UPA ONA, uwięziono bez sądu w obozie w Jaworznie na Śląsku (160 zmarło). Ponadto kilkuset Ukraińców sądy wojskowe skazały na karę śmierci lub więzienie. W celu szybkiej asymilacji ograniczono swobody przesiedleńców m.in. w zakresie rozwoju szkolnictwa ukraińskiego i posługiwania się językiem ukraińskim oraz dostępu do prasy. W 1949 r. skarb państwa przejął mienie nieruchome, stanowiące własność osób wysiedlonych, Cerkwi greckokatolickiej oraz organizacji ukraińskich. Do 1956 r. deportowaną ludność obowiązywał zakaz powrotu w rodzinne strony. W tymże roku represyjne zarządzenia częściowo złagodzono. W wyniku przeprowadzenia Akcji „Wisła” trwałego uszczerbku doznała materialna i kulturalna spuścizna ludności ukraińskiej. W 1990 r. Senat RP potępił totalitarną Akcję „Wisła”.
Miejsce: Środa Śląska
Publikacja źródła: nie publikowany
Opis zewnętrzny: oryginał, jęz. polski, 1 karta papierowa o wymiarach 210x210 mm, R. Czapliński, 1 strona
Miejsce przechowywania: AP Wrocław, Urząd Wojewódzki Wrocławski, sygn. IX/270, s. 141.
Autor komentarza: Grażyna Trzaskowska