Pieczarka łąkowa
Pieczarka łąkowa (Agaricus campestris L.) – gatunek grzybów z rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)[2].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pieczarka łąkowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Agaricus campestris L Sp. pl. 2: 1173 (1753) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji: Agaricus, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)[2].
Synonimów naukowych ma ponad 60[3].
Nazwę pieczarka łąkowa podał Władysław Wojewoda w 1987 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten występuje też pod nazwami bedłka pieczarka, pieczarka inspektowa, pieczarka ogrodowa, pieczarka prawdziwa, pieczarka polna, pieczarka polowa, pieczarka zwyczajna[4].
Morfologia
edytujŚrednica 5–11 cm, u młodych okazów zamknięty i niemal kulisty, później półkulisty, na koniec płasko rozpostarty. Brzeg łuskowato spękany, powierzchnia jedwabiście włóknista, na wierzchołku występują rzadkie, przylegające łuseczki o brązowej barwie. Po uciśnięciu zmienia barwę na żółtawą lub brązowawą (starsze okazy). Barwa kapelusza początkowo biała, później szaroochrowa[5]. U dojrzałych grzybów, szczególnie podczas suchej pogody, górna powierzchnia kapelusza pęka i powstają na niej głębokie rowki i poletka[6]. Skórka daje się łatwo ściągnąć z całego kapelusza[7].
Gęste, przy trzonie wolne. Tylko w bardzo młodych, jeszcze zamkniętych owocnikach są białe, potem stają się różowe i wiekiem coraz ciemniejsze; czekoladowobrązowe, do czarnobrązowych[8]. W starych owocnikach od zarodników stają się fioletowoczarne.
Wysokość 4–8 cm, grubość 1–2 cm, cylindryczny, pełny, łatwo odłamujący się od kapelusza, z białym błoniastym pierścieniem u góry. Powierzchnia gładka, biała, u starszych okazów brunatna[5]. Pierścień jest niezbyt trwały i u starszych okazów zanika[7]. Górna część trzonu często jest różowawa od przeświecającego się miąższu. U starszych grzybów trzon jest ciemniejszy, brązowy lub rdzawobrunatny[6].
Biały, lub wodnistoróżowy po przekrojeniu miejscami różowieje. Powyżej blaszek i na trzonie pod blaszkami miąższ ma często szary odcień, a w podstawie trzonu pomarańczowy. Smak przyjemny, zapach lekko grzybowy[6].
Czarnobrązowy. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, o rozmiarach 7–10 × 5–6 µm[9]. Cystydy słabo rozwinięte, podstawki czterozarodnikowe[6].
- Gatunki podobne
- muchomor jadowity (Amanita virosa) i niektóre inne muchomory. Niebezpieczeństwo pomylenia istnieje jednak tylko w przypadku bardzo młodych, jeszcze zamkniętych owocników pieczarki łąkowej, które mają jeszcze białe blaszki, bardzo szybko jednak stają się one różowe, potem coraz ciemniejsze. Muchomory zawsze mają białe blaszki i trzon otoczony pochwą[8]
- pieczarka biaława (Agaricus arvensis). Pospolity gatunek rosnący często poza lasami. Na trzonie posiada pierścień z łuseczkami, ma anyżkowy lub migdałowy zapach i bladoszaroróżowe blaszki podczas dojrzewania[10]
- pieczarka miejska (Agaricus bitorquis). Ma ona jednak zawsze nagi kapelusz i podwójny pierścień na trzonie. Jadalna[11]
- pieczarka dwuzarodnikowa (Agaricus bisporus). Rozróżnienie młodych okazów może być trudne, może pomóc miejsce pochodzenia (pieczarka dwuzarodnikowa pochodzi z uprawy), w sposób pewny można rozróżnić badaniem mikroskopowym[6].
Występowanie i siedlisko
edytujGatunek rozprzestrzeniony na całej kuli ziemskiej: poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, również na wielu wyspach[12]. W Europie Środkowej jest szeroko rozprzestrzeniony i dość częsty, jednakże wskutek zbyt intensywnego nawożenia łąk i pastwisk liczebność tego gatunku w Europie spada[7].
Owocniki rosną bardzo szybko, po letnich obfitych deszczach czasami wyrastają w ciągu jednego dnia. To właśnie dzięki temu gatunkowi grzyba powstało powiedzenie „rosnąć jak grzyby po deszczu”. Owocniki pojawiają się od maja do października na łąkach, pastwiskach i w rowach przydrożnych, najczęściej na średnio nawożonych miejscach, np. na łąkach, gdzie pasie się bydło, na zaoranym polu uprawnym. Pieczarki te szczególnie preferują łąki i pola nawożone nawozem końskim[8].
Znaczenie
edytuj- Kulinarne
Dobry grzyb jadalny, nieco tylko mniej smaczny od uprawianej pieczarki dwuzarodnikowej (Agaricus bisporus)[6]. Pieczarka łąkowa nie jest uprawiana, ze względu na szybkie dojrzewanie owocników i krótki okres przydatności do spożycia[13]. Nadaje się jako dodatek do różnych mięsnych dań oraz do zup[11]. W badaniach laboratoryjnych stwierdzono, że wodne wyciągi z pieczarki łąkowej in vitro zwiększają wydzielanie insuliny, wpływając na metabolizm glukozy w organizmie; mechanizm tego działania nie został jednak wyjaśniony[14].
- Filatelistyka
Pierwszy raz pieczarka łąkowa, opisana jako polna, znalazła się na znaczku pocztowym wyemitowanym przez Pocztę Polską 8 maja 1959 roku. Ząbkowany znaczek w formie trójkątnej, o nominale 2,50 zł wydany został w serii Grzyby Polski. Wydrukowano 3 091 000 szt., techniką rotograwiury, na papierze niepowlekanym. Autorem projektu znaczka był grafik Czesław Borowczyk. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[15].
Kolejny znaczek z pieczarką łąkową Poczta Polska wyemitowała 29 sierpnia 2014 r. w serii Grzyby w polskich lasach. Autorem projektu znaczka o nominale 2,35 zł była Marzanna Dąbrowska. Znaczek wydrukowano techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 400 000 sztuk[16][17].
Przypisy
edytuj- ↑ Agaricus campestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] (ang.).
- ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 33, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 87, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c d e f Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977, s. 102.
- ↑ a b c Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 198, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b c Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 76, 77, 96, 149, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 364, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 98, ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ a b Aurel Dermek, Grzyby, 1981, ISBN 83-217-2357-8.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-10-27].
- ↑ Jane Grigson, The Mushroom Feast, London: Penguin, 1975, ISBN 0-14-046273-2.
- ↑ Patrick Harding, Mushroom Miscellany, London: Collins, 2008, ISBN 978-0-00-728464-1, OCLC 230989144.
- ↑ Marek Jedziniak, Grzyby Polski [online], www.kzp.pl [dostęp 2023-05-23] (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak, Grzyby w polskich lasach [online], kzp.pl [dostęp 2023-05-23] (pol.).
- ↑ Grzyby w polskich lasach (2014) [online], filatelistyka.poczta-polska.pl [dostęp 2018-06-02] (pol.).