Wikipedia

Niecka opolska

jednostka geologiczna w Polsce

Niecka opolska[a] – jednostka geologiczna w południowej Polsce. Zbudowana jest ze skał osadowych górnej kredy powstałych w morzu epikontynentalnym[1].

Zbiornik poeksploatacyjny Kamionka Groszowice w Opolu
Cementownia Odra w Opolu bazująca na skałach węglanowych niecki opolskiej

Wyniki pierwszych całościowych badań geologii i paleontologii kredy opolskiej opublikowali Friedrich Adolph Roemer (1841), Ferdinand Roemer (1870) i Richard Leonhard (1897)[2].

Utwory kredy opolskiej zajmują większość obszaru Opolszczyzny na zachód od Odry między Oławą na północy, linią Nysa–Prudnik na zachodzie a linią Opole–Kędzierzyn-Koźle na wschodzie[3]. Ponadto kreda opolska sięga kilka kilometrów na wschód od Odry między Brzegiem a Przyworami. Oddzielny obszar wystąpienia tej kredy znajduje się na wschód od Głubczyc wzdłuż pogranicza województw opolskiego i śląskiego, jest też kilka izolowanych wystąpień kredy opolskiej koło Głubczyc[4] i na Górze św. Anny[5][6]. Większość obszaru występowania kredy przykryta jest utworami kenozoiku, toteż kreda odsłania się na powierzchni głównie w rejonie Opola[7]. Geologicznie jednostka ta leży bezpośrednio głównie na utworach strefy śląsko-morawskiej w południowej i środkowej części zasięgu występowania i na skałach triasowych monokliny przedsudeckiej w północnej i wschodniej części[8][9]. Najniższą część profilu tworzą piaski i piaskowce kwarcowe cenomanu, na których leżą marglisto-wapienne utwory dwóch pięter: turonu i koniaku[10][11]. Miąższość kredy opolskiej dochodzi do 250 m[8].

Stratygrafia kredy opolskiej bazuje przede wszystkim na małżach z grupy inoceramów[12], a także na kokolitach[13] i amonitach[10][14]. W skałach kredy opolskiej występują bardzo liczne skamieniałości śladowe mające znaczenie w rekonstrukcji paleośrodowiska[15] i skamieniałości następujących bezkręgowców: gąbek, małży, amonitów, ramienionogów zawiasowych i jeżowców nieregularnych[16][17]. Inne grupy makrofauny są rzadsze[18][17]. Pospolite są też otwornice, zarówno bentoniczne, jak i planktoniczne[19]. Szczątki kręgowców są rzadkie, do najczęstszych należą zęby rekinów i łuski ryb kostnoszkieletowych[20]. Bardzo rzadkie są pozostałości gadów morskich – pliozaurów oraz mozazaurów[21][22]. Napotkano też napławione skamieniałości roślin lądowych[10][23]. Z turonu niecki opolskiej pochodzi skamieniałość największego w Polsce amonita, mająca 118 cm średnicy[24].

Skały węglanowe niecki opolskiej od połowy XIX w. są podstawą przemysłu cementowego Opola. W przeszłości w oparciu o złoża opolskie działało kilka cementowni, obecnie działa Cementownia Odra korzystająca z surowca z kamieniołomu Odra, ponadto margle i iły margliste z kamieniołomu Folwark wykorzystywane są w Cementowni Górażdże[25].

Podłoże niecki opolskiej stanowią utwory bloku dolnośląskiego (bloku przedsudeckiego), strefy śląsko-morawskiej i monokliny śląsko-krakowskiej.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Taką nazwę stosują Żelaźniewicz i in. 2011 ↓ oraz Mizerski 2002 ↓, s. 155

Przypisy

edytuj
  1. ↑ McCann 2008 ↓, s. 931, 960–962.
  2. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 12.
  3. ↑ Mariusz Kędzierski, Alfred Uchman, Epikratoniczne osady kredy opolskiej - przykład basenu sedymentacyjnego w warunkach klimatu supercieplarnianego, Kraków: Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 51.
  4. ↑ Kotański i Radwański 1977 ↓.
  5. ↑ Volz 1901 ↓.
  6. ↑ Niedźwiedzki 1994 ↓.
  7. ↑ Marks i in. 2006 ↓.
  8. ↑ a b Mizerski 2002 ↓, s. 154, 155.
  9. ↑ Żelaźniewicz i in. 2011 ↓, s. 12, 31.
  10. ↑ a b c Roemer 1870 ↓.
  11. ↑ Alexandrowicz i Radwan 1973 ↓.
  12. ↑ Walaszczyk 1988 ↓, Walaszczyk 1992 ↓
  13. ↑ Kędzierski 2008 ↓.
  14. ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 62, 66.
  15. ↑ Kędzierski i Uchman 2001 ↓.
  16. ↑ Yazykova i in. 2017 ↓, s. 63–81.
  17. ↑ a b Tarkowski 1991 ↓.
  18. ↑ Yazykova i in. 2017 ↓, s. 67–86.
  19. ↑ Kłapciński i Teisseyre 1981 ↓.
  20. ↑ Yazykova i in. 2017 ↓, s. 86–95.
  21. ↑ Yazykova i in. 2017 ↓, s. 96–98.
  22. ↑ Sachs i in. 2018 ↓.
  23. ↑ Płachno i in. 2018 ↓.
  24. ↑ Kin i Niedźwiedzki 2012 ↓.
  25. ↑ Yazykova i in. 2017 ↓, s. 54–59.

Bibliografia

edytuj
  • Stefan Witold Alexandrowicz, Danuta Radwan, Kreda opolska – problematyka stratygraficzna i złożowa, „Przegląd Geologiczny”, 240, 1973, s. 183–188.
  • Mariusz Kędzierski, Calcareous nannofossil and inoceramid biostratigraphies of a Middle Turonian to Middle Coniacian section from the Opole Trough of SW Poland, „Cretaceous Research”, 29 (3), 2008, s. 451–467, DOI: 10.1016/j.cretres.2007.06.004, ISSN 0195-6671, OCLC 5902451355.
  • Mariusz Kędzierski, Alfred Uchman, Ichnofabrics of the Upper Cretaceous marlstones in the Opole region, southern Poland, „Acta Geologica Polonica”, 51, 2001, s. 81–91, OCLC 922456235.
  • Adrian Kin, Robert Niedźwiedzki, First record of the puzosiine ammonite genus Pachydesmoceras from the Middle and Upper Turonian of Poland, „Cretaceous Research”, 33 (1), 2012, s. 15–20, DOI: 10.1016/j.cretres.2011.07.003, ISSN 0195-6671, OCLC 4930304817.
  • Jerzy Kłapciński, Barbara Teisseyre, Utwory kredy górnej między Brzegiem a Opolem w świetle badań mikropaleontologicznych, „Geologia Sudetica”, 16 (2), 1981, s. 61–72.
  • Z. Kotański, A. Radwański, Geologia wgłębna opolszczyzny, „Biuletyn Instytutu Geologicznego”, 303, 1977, s. 91–163.
  • Richard Leonhard, Die Fauna der Kreideformation in Oberschlesien, „Palaeontographica”, 44, 1897, s. 11–70.
  • Leszek Marks i inni, Mapa geologiczna Polski 1: 500 000, Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny, 2006, ISBN 83-7372-853-8, OCLC 233465877.
  • Tom McCann (red.), The geology of Central Europe, t. 2: Mesozoic and Cenozoic, London: The Geological Society, 2008, DOI: 10.1144/cev2p, ISBN 978-1-86239-245-8, OCLC 995591668.
  • Włodzimierz Mizerski, Geologia Polski dla geografów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, ISBN 83-01-14569-2.
  • Robert Niedźwiedzki, Nowe dane o budowie geologicznej Góry Św. Anny (Śląsk Opolski), „Annales Soc. Geologorum Poloniae”, 63, 1994, s. 333–351.
  • Bartosz J. Płachno i inni, Plant assemblage from Opole, southern Poland: New data on Late Cretaceous vegetation of the northern part of the European Province, „Proceedings of the Geologists’ Association”, 129 (2), 2018, s. 159–170, DOI: 10.1016/j.pgeola.2018.01.008, ISSN 0016-7878, OCLC 7376070683.
  • Ferdinand Roemer, Geologie von Oberschlesien, Breslau: Nischkowsky, 1870, DOI: 10.5962/bhl.title.131352, OCLC 163451613.
  • Sven Sachs i inni, Turonian marine amniotes from the Opole area in southwest Poland, „Cretaceous Research”, 84, 2018, s. 578–587, DOI: 10.1016/j.cretres.2017.12.002, ISSN 0195-6671, OCLC 1235183506.
  • Radosław Tarkowski, Stratigraphy, macrofossils and palaeogeography of the Upper Cretaceous from the Opole Trough, „Zeszyty Naukowe AGH”, 51, 1991, s. 3–156.
  • Ireneusz Walaszczyk, Inoceramid stratigraphy of the Turonian and Coniacian striata in the environs of Opole (Southern Poland), „Acta Geologica Polonica”, 38 (1–4), 1988, s. 51–61.
  • Ireneusz Walaszczyk, Turonian through Santonian deposits of the Central Polish Uplands: their facies development, inoceramid paleontology and stratigraphy, „Acta Geologica Polonica”, 42 (1–2), 1992, s. 1–122, OCLC 1236058527.
  • Elena Yazykova i inni, Kiedy miasto było morzem. Historia geologiczna Opola, Opole: Uniwersytet Opolski, 2017, ISBN 978-83-7395-777-0, OCLC 1042434033.
  • Wilhelm Volz, Cenoman und Turon am Annaberge in Ober-Schlesien, „Zeitschrift der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften”, 53, 1901, s. 42–48, OCLC 1366293920.
  • Andrzej Żelaźniewicz i inni, Regionalizacja tektoniczna Polski, Wrocław: Komitet Nauk Geologicznych PAN, 2011, s. 12, ISBN 978-83-63377-01-4, OCLC 804715570.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Niecka_opolska&oldid=69788394”