Napoleon Cybulski
Napoleon Nikodem Cybulski herbu Prawdzic (ur. 14 września 1854 w Krzywonosach, zm. 26 kwietnia 1919 w Krakowie) – polski fizjolog, współodkrywca adrenaliny, jeden z twórców endokrynologii, współodkrywca prądów czynnościowych mózgu (1890) i pionier elektroencefalografii[1]; publicysta, wiceprezes Wydziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie w 1890 roku[2]. W 1911, 1914 i 1918 roku był nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny[3].
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Profesor nauk medycznych | |
| Specjalność: fizjologia, endokrynologia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Profesura | |
| Polska Akademia Umiejętności | |
| Status |
członek krajowy czynny |
| Uczelnia |
Akademia Wojskowo-Medyczna w Petersburgu |
| rektor UJ | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodził się 14 września 1854 w Krzywonosach; jego rodzicami byli Józef Napoleon Cybulski i Marcjanna z domu Hutorowicz. Ukończył gimnazjum w Mińsku, a następnie studiował medycynę w Akademii Wojskowo-Medycznej w Petersburgu. Studia ukończył w 1880 roku, uzyskując dyplom lekarza cum eximia laude[4]. W latach 1877–1885 pracował w Akademii Wojskowo-Medycznej jako asystent w Katedrze Fizjologii u Iwana Tarchanowa. W 1885 otrzymał stopień doktora medycyny na podstawie pracy Issledowanija nad skorustiu dwiżenija krowi posridstwom fotogiemotachomietra (Badania nad prędkością ruchu krwi za pomocą fotohemotachometru). W tym samym roku przeprowadził się do Krakowa i podjął pracę jako kierownik Katedry Fizjologii, Histologii i Embriologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1887–1888 i 1895–1896 pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego, 1904–1905 – rektora, a 1905–1909 – prorektora uczelni. Był założycielem krakowskiej szkoły fizjologicznej, od 1887 członkiem korespondentem, a od 31 października 1891 członkiem czynnym Akademii Umiejętności.
.jpg)
Uważany jest za twórcę krakowskiej szkoły fizjologicznej. Pionier polskiej elektroencefalografii i endokrynologii. W 1895 wraz z Władysławem Szymonowiczem odkrył hormonalne oddziaływanie rdzenia nadnerczy i wyizolował adrenalinę. Jako jeden z pierwszych w 1890 otrzymał zapis EEG kory mózgowej. Wprowadził do medycyny termin nadnerczyna dla związków biologicznie czynnych wydzielanych z rdzeni nadnerczy do krwi. Wraz z Adolfem Beckiem przeprowadził pionierskie w skali światowej badania fal elektroencefalograficznych. Jako jeden z pierwszych na świecie zarejestrował i opisał szybkość linearnego przepływu krwi w tętnicy szyjnej i udowej. Zainicjował w Polsce badania nad hipnotyzmem. Za pomocą skonstruowanego przez Cybulskiego fotohemotachometru Andrzej Klisiecki przeprowadził w latach 30. i 40. głośne badania nad zmianami ciśnienia tętniczego krwi w zależności od faz akcji skurczowej serca. Autor około 100 prac naukowych. Niektóre tezy zawarte w książce Cybulskiego O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego pozwalają zaliczać go do prekursorów koncepcji nieświadomości wyprzedzających idee Freuda[5].
Oprócz medycyny interesował się również zagadnieniami społecznymi, publikując na ten temat książki i artykuły m.in.: Czy państwo i społeczeństwo mają obowiązek popierać naukę? (1895), W sprawie organizacyi gospodarstw włościańskich (1896), Nauka wobec wojny (1918). Był zdecydowanym zwolennikiem dopuszczenia kobiet do studiów medycznych. Wraz z Odo Bujwidem oraz Kazimierą Bujwidową założył w 1891 pierwsze w Krakowie gimnazjum żeńskie. W 1916 zakupił dwór w Nawojowej Górze. W roku 1918 otrzymał Nagrodę Fundacji Erazma i Anny Jerzmanowskich przyznaną przez Polską Akademię Umiejętności. W 1911 roku został prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Nawojowej Górze[6].
Do jego uczniów należeli – oprócz już wymienionych – m.in. tacy uczeni jak Leon Wachholz, Aleksander Rosner, Stanisław Maziarski, Jan Prus, Marian Eiger, Antoni Gluziński czy też Gustaw Piotrowski (młodszy)[7].
Zmarł w swym gabinecie w Zakładzie Fizjologii UJ w wyniku udaru mózgu[8]. Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[9].
Wybrane prace
edytuj- O metodach badania fizyologicznego (1885)
- Nowy przyrzad do badania prędkości ruchu krwi (fotohaemotachometr) i jego zastosowanie (1886)
- O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego (1887)[10]
- Nowy manometr do oznaczania parcia w żyłach za pomocą fotografii (1888)
- O ucisku mózgu (1890)
- Dalsze zjawiska nad zjawiskami elektrycznymi w korze mózgowej małpy i psa (1891)
- Nowa modyfikacja kalorymetru (1894)
- Próba badań nad żywieniem się ludu wiejskiego w Galicji (1894)
- O funkcji nadnercza (1895)
- Próba nowej teroyi zjawisk elektrycznych w tkankach zwierzęcych (1898)
- Kilka słów w sprawie jadów w jelicie prawidłowem (1907)
- Wpływ błon i przegród na siły elektromotoryczne (1909)
- Fizyologia człowieka (1915)
- O termodynamice mięśniowej (1916)
- Elektryczność zwierzęca
Odznaczenie
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)[11]
Upamiętnienie
edytujJest patronem ulicy w Krakowie[12].
Przypisy
edytuj- ↑ Maciej Iłowiecki, Dzieje nauki polskiej, Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1981, s. 194, ISBN 83-223-1876-6.
- ↑ Pamiętnik Sokoła Krakowskiego 1885–1896, Kraków 1896, s. 34.
- ↑ Nomination%20Archive [online], NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-21] (ang.).
- ↑ Sto lat temu zmarł Napoleon Cybulski, współodkrywca adrenaliny [online], Nauka w Polsce, 26 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-29] (pol.).
- ↑ Bartłomiej Dobroczyński: Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem. Kraków: Universitas, 2005, s. 294; s. 229 i n.. ISBN 83-242-0539-X.
- ↑ Historia – OSP Nawojowa Góra [online] [dostęp 2019-11-30] (pol.).
- ↑ Mateja 2019 ↓, s. 167-170.
- ↑ Napoleon Nikodem Cybulski – założyciel krakowskiej szkoły fizjologii
- ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803–2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 50, ISBN 978-83-233-4527-5.
- ↑ Napoleon Cybulski, O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego [online], Osobne odb.: „Przegląd Lekarski”, nr 21–32, polona.pl [dostęp 2019-07-06].
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”.
- ↑ Cybulskiego Napoleona Kraków (Kraków-Śródmieście), Ulica, 31-117 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2023-09-19] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Biogramy uczonych polskich, Część VI: Nauki medyczne zeszyt 1: A–Ł (pod redakcją Andrzeja Śródki), Ossolineum, Wrocław 1990.
- Anna Mateja: Recepta na adrenalinę. Napoleon Cybulski i krakowska szkoła fizjologów. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2019. ISBN 978-83-8049-814-3.
- Słownik biologów polskich (pod redakcją Stanisława Feliksiaka), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987 s. 106–107.