Wikipedia

Nagrobek Stanisława i Jadwigi Myszkowskich w Bestwinie

szlachecki nagrobek renesansowy

Nagrobek Stanisława i Jadwigi Myszkowskich w Bestwinie – cenotaf poświęcony wojewodzie krakowskiemu Stanisławowi Myszkowskiemu i jego żonie Jadwidze z Tęczyńskich herbu Topór, znajdujący się w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Bestwinie, wykonany prawdopodobnie pomiędzy 1575 a 1592 rokiem[1]. Pod względem rozmiarów – jedyne tak monumentalne dzieło sztuki nagrobnej w województwie śląskim[2]. Odkryty na nowo w 2014 roku i poddany konserwacji w latach 2015–2017[2][3].

Nagrobek Stanisława i Jadwigi Myszkowskich w Bestwinie
Ilustracja
Nagrobek w trakcie prac konserwatorskich
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bestwina

Miejsce

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bestwinie

Typ obiektu

nagrobny

Styl architektoniczny

renesans

Materiał

piaskowiec

Całkowita wysokość

7,89 m

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Nagrobek Stanisława i Jadwigi Myszkowskich w Bestwinie”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nagrobek Stanisława i Jadwigi Myszkowskich w Bestwinie”
Położenie na mapie powiatu bielskiego
Mapa konturowa powiatu bielskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Nagrobek Stanisława i Jadwigi Myszkowskich w Bestwinie”
Położenie na mapie gminy Bestwina
Mapa konturowa gminy Bestwina, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nagrobek Stanisława i Jadwigi Myszkowskich w Bestwinie”
Ziemia49°54′14,0″N 19°03′30,2″E/49,903889 19,058389
Multimedia w Wikimedia Commons
Fragment II kondygnacji nagrobka z płytą z wizerunkiem Jadwigi Myszkowskiej
Geniusz śmierci

Historia

edytuj

Pomnik nagrobny Myszkowskich powstał po śmierci Stanisława Myszkowskiego, ówczesnego właściciela Bestwiny. Stanisław Myszkowski wojewoda krakowski zmarł nagle 16 kwietnia 1570 r. w czasie obrad sejmu w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu ewangelickim w Krakowie (grób został zniszczony w 1575 r.). Jadwiga Myszkowska zmarła 6 czerwca 1592 r. w Krakowie i podobnie jak mąż została pochowana na cmentarzu ewangelickim w Krakowie[4]. Nagrobek w bestwińskim kościele jest zatem grobowcem symbolicznym.

Stanisław Myszkowski był kalwinem, będąc właścicielem Bestwiny przekształcił tamtejszy kościół katolicki w zbór. W kalwińskim zborze, ze względu na brak ołtarza, nagrobek umieszczony w prezbiterium był dobrze widoczny. Po przejęciu kościoła przez katolików postawiono ołtarz (przełom XVI i XVII wieku), w 2. połowie XVIII wieku w prezbiterium umieszczono nowy, większy ołtarz, który w połowie XIX wieku został przysunięty do ściany całkowicie zakrywając nagrobek i uniemożliwiając do niego dostęp[5][6].

Opis

edytuj

Nagrobek jest przykładem piętrowego nagrobka szlacheckiego z pełnoplastycznym lub płaskorzeźbionym przedstawieniem osoby zmarłej w poruszonej pozie leżącej, popularnego w Polsce w 2 połowie XVI wieku. Wykonany jako przyścienny, zajmuje całą apsydę prezbiterium. Jego wysokość wynosi 789 cm (wraz z figurą w zwieńczeniu), szerokość 364 cm, wmurowany w ścianę wystaje na głębokość 41 cm[7]. Nagrobek wykonany został z piaskowca, jest czterokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Dolną część nagrobka (pierwsza kondygnacja) tworzy cokół ozdobiony boniowaniem, z dwiema płycinami z motywem geometrycznym (romby). Nie zachowały się ślimacznice po bokach oraz (prawdopodobnie) tablica poświęcona Jadwidze Myszkowskiej. Powyżej w części centralnej znajduje się płaskorzeźbiona płyta przedstawiająca Jadwigę Myszkowską we śnie, w pozycji półleżącej, z głową wspartą na ręce. Postać ubrana jest w renesansową suknię, na którą opada fałdami długi rańtuch (rodzaj chustki lub chusty noszonej przez zamężne szlachcianki i magnatki). Z boków płyty znajdują się jońskie pilastry, na lewym umieszczony jest herb z tarczą czwórdzielną, na której widoczne są herby: ojca Stanisława (a zarazem własny Stanisława Myszkowskiego) – Jastrzębiec, matki Zuzanny z Łaskich Myszkowskiej – Korab, babki od strony ojca, Agnieszki z Kobylan – Grzymała, babki od strony matki, Zuzanny z Bąkowej Góry – Zadora. Na prawym pilastrze prawdopodobnie znajdował się herb Jadwigi z Tęczyńskich Myszkowskiej. Obok pilastrów widoczne są wizerunki geniuszy trzymających odwrócone pochodnie (symbol śmierci). Powyżej (trzecia kondygnacja) w owalnym kartuszu ozdobionym rollwerkiem znajduje się tablica z łacińskim epitafium poświęconym Stanisławowi Myszkowskiemu[8].

W najwyższej kondygnacji nagrobka znajduje się płyta z płaskorzeźbionym przedstawieniem Stanisława Myszkowskiego w poruszonej, leżącej pozie, z głową wspartą na ręce. Wojewoda krakowski ubrany jest w zbroję a w lewej dłoni trzyma buzdygan. Obok niego leżą miecz i hełm z przyłbicą i pióropuszem[9].

W zwieńczeniu nagrobka umieszczony jest Korab (herb rodziny Łaskich, z której wywodziła się matka Stanisława Myszkowskiego, siostra Jana Łaskiego młodszego, najwybitniejszego polskiego teologa kalwinisty) oraz postać młodego mężczyzny z mieczem, być może jest to alegoria męstwa lub sprawiedliwości[10]. Po bokach zwieńczenia znajdują się woluty[9].

Inskrypcja

edytuj

EPITAPHIVM
INBEATVM OBITVM ILLVSTRIS ET MAGNIFICI DOMINI DOMINI/
STANISLAI MISKOVSKI A MIROV PALATINI ET CAPITANEI/
GENERALIS CRACOVIENSIS CAPITANEIQVE RATNENSIS PIE/
IN CHRISTO OB DORMIENTIS/
HIC LAPIS EXANIMOS STANISLAI CONTEGIT ARTVS QVI LAVS MIS/
COVIE SPLENDIDA STIRPIS ERAT REGALES AQILA ET FORCIA BELLA/
SECVTVS EXIMIVM MERVIT MARTE FVRENTE DECVS CLARVIT/
MITI SECVRE TEMPORE PACIS PVBLICA CVM SVM(M)A COM(M)ODA IV/
VIT OPE HINC VBI FATA VOCANT CHRISTO SE DEDIDIT VNI BV/
STA TENENT CORPVS SPIRITVS ASTRA COLIT DISTICHON AN/
NUM ET MENSEM CO(N)TINE(N)S MISCOVVS SVBIIT STANS LAVS CE/
LICA TECTA IVNIVS INGRVERAT VIX GRAVIOR/
VIR ERAT[11]

Fragment epitafium w tłumaczeniu prof. Antoniego Barciaka[12]:

[...]Ten niewielki kamień skrywa martwego Stanisława, który był chwałą
znakomitego rodu Myszkowskich, wyjątkowo zasłużył się, podążając za
królewskimi orłami w walkach, znany był ze znakomitych szaleńczych mężnych
czynów, dokładając starań w czasach pokoju, pewnie sprawy publiczne wspierał
pomocą, ze stosowną należnością[...]

Prace konserwatorskie

edytuj
 
Płaskorzeźbiony wizerunek Jadwigi z Tęczyńskich Myszkowskiej

Nagrobek został zasłonięty nowym ołtarzem wykonanym w 2. połowie XVIII w. W połowie XIX wieku ołtarz dosunięto dokładnie do ściany prezbiterium. Niewidoczny pomnik nagrobny został zapomniany. Jedyne drukowane wzmianki o nim pojawiły się w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce wydanym w 1953 r[5], a następnie w wydanym w 1962 r. przewodniku pt. „Województwo katowickie” (W tylnej części wielkiego ołtarza - grobowiec nieznanego rycerza z rzeźbą)[13]. Przy szczegółowych oględzinach ołtarza, patrząc przez szpary, można było zauważyć zaledwie fragment gzymsu. W roku 2014, wykorzystując szczelinę pomiędzy ścianą a mechanizmem unoszącym obraz w ołtarzu, wykonano serię fotografii, mających wykazać, co znajduje się za ołtarzem. Na zdjęciach uwidoczniły się renesansowe detale. W tym samym roku podjęto decyzję o odsunięciu ołtarza od ściany i podjęciu przy obu obiektach (nagrobku i ołtarzu) prac konserwatorskich[14]. W 2015 roku rozpoczęto demontaż ołtarza. Pracom towarzyszyły emocje środowiska konserwatorskiego związane z odsłanianiem niewidocznego od ponad 160 lat zabytku[3][15]. Nagrobek był w złym stanie technicznym, zawilgocony, ze skutymi w XIX wieku elementami (usunięto je w celu wykonania niszy ołtarzowej z figurą Matki Bożej)[6]. Konserwację, prowadzoną pod kierunkiem konserwatorki Joanny Borek-Firlejczyk[16]. W 2016 roku przystąpiono do konserwacji techniczno-estetycznej[17]. W ramach prac między innymi przywrócono rzeźbę w zwieńczeniu. Rzeźba ta została zdemontowana w XIX wieku, kiedy to w tym miejscu wykonano niewielkie okno. Wystawiona w jednej z kaplic w ogrodzeniu kościoła[18], następnie w latach 60. XX wieku została przekazana do Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej jako rzeźba św. Korduli[17]. W 2017 roku uzyskano niezbędne zgody na powrót rzeźby w pierwotne miejsce. W czasie prac konserwatorskich w prezbiterium, dodatkowo odkryto fragment renesansowej posadzki, dwa zamurowane gotyckie okna oraz renesansową dekorację malarską ścian[19].

Znaczenie

edytuj

Nagrobek Stanisława i Jadwigi Myszkowskich na tle innych renesansowych nagrobków województwa śląskiego wyróżnia się zarówno rozmiarami, jak i wartościami artystycznymi[2][20][21]. Poświęcony jest znamienitej postaci – Stanisławowi Myszkowskiemu – wybitnemu politykowi, współpracownikowi króla Zygmunta II Augusta, pełniącemu wiele ważnych stanowisk w Koronie Królestwa Polskiego[20][15]. Unikatową wartością jest nietypowa lokalizacja – w apsydzie prezbiterium[20][21].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Kontny 2019 ↓, s. 410.
  2. ↑ a b c Kontny 2019 ↓, s. 415.
  3. ↑ a b Borek-Firlejczyk 2019 ↓, s. 373.
  4. ↑ Kontny 2019 ↓, s. 402-403.
  5. ↑ a b Borek-Firlejczyk 2019 ↓, s. 372.
  6. ↑ a b Dąbrowska 2015 ↓, s. 352.
  7. ↑ Kontny 2019 ↓, s. 392.
  8. ↑ Kontny 2019 ↓, s. 394.
  9. ↑ a b Kontny 2019 ↓, s. 395.
  10. ↑ Kontny 2019 ↓, s. 406.
  11. ↑ Odczyt A. Barciaka, za: Joanna Borek-Firlejczyk, Zapomniany nagrobek renesansowe epitafium Stanisława i Jadwigi Myszkowskich z kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Bestwinie. Odkrycie i konserwacja, [w:] Irena Kontny (red.), Parki, ogrody, cmentarze, Katowice 2019, s. 375.
  12. ↑ Kontny 2019 ↓, s. 404.
  13. ↑ Anna Jurkiewicz, Stanisław Ziemba: Województwo katowickie. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1962, s. 367-368.
  14. ↑ Borek-Firlejczyk 2019 ↓, s. 372-373.
  15. ↑ a b Odkrycie renesansowego nagrobka Myszkowskich w Bestwinie [online], Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego [dostęp 2020-02-13].
  16. ↑ Kontny 2017 ↓.
  17. ↑ a b Borek-Firlejczyk 2019 ↓, s. 377.
  18. ↑ Dąbrowska 2015 ↓, s. 354.
  19. ↑ Borek-Firlejczyk 2019 ↓, s. 376.
  20. ↑ a b c Borek-Firlejczyk 2019 ↓, s. 378.
  21. ↑ a b Dąbrowska 2015 ↓, s. 355.

Bibliografia

edytuj
  • Irena Kontny, Nagrobek Myszkowskich w Bestwinie - zagadnienia historyczno-ikonograficzne, [w:] Irena Kontny (red.), Parki, ogrody, cmentarze, Katowice 2019, s. 391-417, ISBN 978-83-952833-2-1, OCLC 1140168772 [dostęp 2020-02-13].
  • Joanna Borek-Firlejczyk, Zapomniany nagrobek – renesansowe epitafium Stanisława i Jadwigi Myszkowskich z kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Bestwinie. Odkrycie i konserwacja, [w:] Parki, ogrody, cmentarze, Katowice 2019, s. 371-390, ISBN 978-83-952833-2-1, OCLC 1140168772 [dostęp 2020-02-13].
  • Marta Dąbrowska, Odsłonięcie nagrobka Stanisława Myszkowskiego i jego żony Jadwigi z Tęczyńskich z 4. ćw. XVI w. w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Bestwinie, [w:] Irena Kontny (red.), Woda, Katowice 2015, s. 351-360, ISBN 978-83-939745-2-8, OCLC 962078225 [dostęp 2020-02-13].
  • Irena Kontny, Zabytki ewangelickie województwa śląskiego: przewodnik. Bestwina - kościół rzymsko-katolicki pw. Wniebowzięcia NMP dawny zbór kalwiński, Katowice: Regionalny Instytut Kultury, 2017, ISBN 978-83-948197-0-5, OCLC 1036596452 [dostęp 2020-02-13].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Nagrobek_Stanisława_i_Jadwigi_Myszkowskich_w_Bestwinie&oldid=74272658”