Lakownica żółtawa
Lakownica żółtawa (Ganoderma lucidum (Curtis) P. Karst.) – gatunek grzybów należący do rodziny żagwiowatych (Polyporaceae)[1].
 Forma z wyraźnym trzonem | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
lakownica żółtawa |
| Nazwa systematyczna | |
| Ganoderma lucidum (Curtis) P. Karst. Revue mycol., Toulouse 3(9): 17 (1881) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Ganoderma, Polyporaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1781 r. William Curtis nadając mu nazwę Boletus lucidus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1881 r. Petter Adolf Karsten, przenosząc go do rodzaju Ganoderma[1].
Synonimów naukowych ma ponad 60[2].
Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 1999 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba lakierowana, żagiew lśniąca, lakownica lśniąca, wrośniak lśniący, lśniak połyskliwy[3].
Morfologia
edytuj8–25 cm średnicy, płaski, o kształcie półokrągłym lub nerkowatym. Początkowo jasny, cytrynowożółty, z wiekiem dość szybko zmienia kolor na żółtoczerwony, później ciemnieje do barwy purpurowej, purpurowobrązowej, w końcu czerwonoczarniawej. Powierzchnia nierówna, zwykle bruzdkowana. Brzeg owocnika wąski, falisty, białego lub słomkowożółtego koloru. Najbardziej charakterystyczną cechą tego gatunku jest lśniąca, jakby polakierowana powierzchnia[4].
Ekscentryczny lub boczny o nieregularnym, walcowatym kształcie i pokryty guzkami[5]. Może mieć długość do 15 cm i grubość do 2 cm, ma barwę podobna, jak kapelusz i również jest lśniący[6]. Istnieją jednak formy bez trzonu, przyrośnięte bokiem, lub ze szczątkowym tylko trzonem[4].
Tworzą zazwyczaj jedną warstwę, rzadziej dwie lub trzy. Mają długość 2–20 (30) mm. Pory drobne, okrągłe, początkowo białawe, potem kremowe, z wiekiem brązowe. Na 1 mm mieści się ich 4–5. Po dotknięciu brązowieją[7].
Gąbczasty, biały, tuż nad rurkami ochrowy, niewyraźnie pręgowany, bez specyficznego smaku czy zapachu[8].
Szeroko elipsoidalne, jajowate ze ściętą podstawą i bezbarwną porą rostkową, żółtobrązowe, brodawkowane, o rozmiarach 7–11 × 6–7 μm[7].
- Gatunki podobne
- lakownica brązowoczarna (Ganoderma carnosum), której owocniki są ciemniej zabarwione i rosną na drzewach iglastych[6].
- pniarek obrzeżony (Formitopsis pinicola).
Występowanie i siedlisko
edytujPoza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach[9]. W Europie jest dość rzadki[4]. W Polsce do 2020 r. podano około 150 stanowisk[10]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[11]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Czechach, na Litwie, Łotwie[3]. W Polsce w latach 1995–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 – ochronie ścisłej, a od roku 2014 ponownie jest objęty ochroną częściową. Dopuszczone jest pozyskiwanie owocników w celach gospodarczych po uzyskaniu stosownych zezwoleń[10].
Nadrzewny grzyb poliporoidalny, saprotrof i pasożyt występujący na drewnie drzew martwych lub atakujący drzewa osłabione i uszkodzone. Powoduje białą zgniliznę drewna. Porażone przez niego drewno zmienia barwę na żółtawą[7]. Rośnie pojedynczo lub w grupach na różnych gatunkach drzew, głównie liściastych, na drzewach iglastych spotykany jest rzadko[4]. Można go spotkać w lasach, parkach i ogrodach na korzeniach, pniakach i dolnej części pni różnych gatunków drzew, głównie obumarłych, ale czasami także na żywych drzewach. Czasami pozornie wyrasta na ziemi, zwłaszcza przy dębach, faktycznie jednak jego trzon jest przyrośnięty do korzeni[4]. Świeże owocniki pojawiają się latem i jesienią, starsze można spotkać cały rok[8].
Dawniej pozyskiwany był tylko z naturalnego środowiska. Obecnie jest jednym z grzybów uprawnych[12].
Własności lecznicze
edytujLakownica żółtawa jest grzybem leczniczym. Licznymi badaniami naukowymi potwierdzono jej własności przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, regulujące ciśnienie krwi, kardiotoniczne, immunomodulacyjne, nefrotoniczne, hepatoprotekcyjne, nerwotoniczne, antyastmatyczne i podnoszące potencję płciową[13][14].
Przez wielu mykologów i grzybiarzy uważana jest za najważniejszy grzyb leczniczy. W Japonii ma nazwę „Reishi” (czyli „grzyb długowieczności”), w Chinach „Ling Zhi”[15]. Uważany jest za „eliksir życia”, „grzyb nieśmiertelności”, „grzyb mocy duchowej”, a nawet „króla ziół”. W tradycyjnej medycynie chińskiej stosowana jest od co najmniej 2 tysięcy lat. W napisanej przez Shennonga księdze zawierającej opisy 365 gatunków roślin i grzybów leczniczych, Reishi znajduje się na pierwszym miejscu[16],
Owocniki lakownicy żółtawej zawierają sterole, mleczany, alkaloidy, ponad 150 rodzajów polisacharydów, triterpeny i 6 rodzajów kwasów ganoderowych. Wszystkie rodzaje triterpenów mają działanie przeciwutleniające, przy stężeniu 160 mg/ml są w stanie chronić mitochondria przed uszkodzeniem, a skuteczność tej ochrony może wynieść do 96%. Polisacharydy l. żółtawej mają silne działanie przeciwnowotworowe[15].
Lakownica żółtawa wykorzystywana jest profilaktycznie do utrzymywania dobrego stanu zdrowia i leczniczo do regulacji i leczenia przewlekłego, w tym także ostrych stanów chorobowych. Leczenie nią jest uznane za bezpieczne nawet przy długotrwałym stosowaniu[15]. Stosowana jest do leczenia wielu chorób, m.in.: chorób układu krążenia, alergii, infekcji, stanów zapalnych, astmy, zaburzenia snu, a także do regulacji ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu. Jednak do jego najcenniejszych właściwości należy zapobieganie chorobom nowotworowym, lecznicze działanie przeciwnowotworowe oraz opóźniające procesy starzenia[17].
Inne zastosowania
edytuj- W Azji Wschodniej z lakownic wyrabia się talizmany, które mają chronić właściciela i jego dom przed nieszczęściem[8].
- W Chinach grzyb ten, znany pod nazwą lingzhi (chiń. upr. 灵芝; chiń. trad. 靈芝; pinyin língzhī) jest uważany za symbol nieśmiertelności i występuje często jako motyw zdobniczy[18].
Uprawa
edytujLakownica żółtawa jest grzybem uprawnym i można ją uprawiać w domu, piwnicy i innych pomieszczeniach. Na internecie sprzedawany jest podkład z zaszczepioną grzybnią. Przez pierwsze kilka dni należy go przetrzymywać w temperaturze około 6 °C, aby zainicjować rozwój grzybni, potem w temperaturze 18–30 °C. Można też uprawiać na podkładzie składającym się z trocin drzewa liściastego wzbogaconych 20% otrębami pszennymi i zwilżonym wodą do poziomu wilgoci 65%. Aby uzyskać pH 5,5 dodaje się kredę w proszku. Podłoże owija się folią (z odsłoniętą górną stroną) i utrzymuje stałą wilgotność. Rozwój grzybni trwa około 25 dni i w tym czasie powinna być w ciemności, później, aby wytworzyły się owocniki, powinna być oświetlona przez 12-18 godz. dziennie przy wilgotności 95%. W końcowym etapie rozwoju owocników zmniejsza się wilgotność do 60%, aby się utwardziły. Jeden cykl wytwarzania owocników trwa 10–15 dni, potem są następne. Uzyskuje się około 250 g grzybów z 1 kg podłoża. Zebrane grzyby suszy się[19].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-18].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12].
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 260–261, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 192, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 251, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 224, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c Piotr Łakomy, Atlas hub, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, s. 83–87, ISBN 978-83-7073-650-7.
- ↑ a b c Czesław Narkiewicz, Grzyby chronione Dolnego Śląska, Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005, ISBN 83-89863-20-0.
- ↑ Mapa występowania lakownicy żółtawej na świecie [online] [dostęp 2016-01-10].
- ↑ a b Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, s. 308–310, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 64, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Encyclopedia of Agriculture and Food Systems, 2011, s. 421–439, ISBN 978-0-08-093139-5.
- ↑ Jadwiga Turlo, Grzyby wielkoowocnikowe – niedoceniane źródło substancji leczniczych, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R.17”, 44 (3), 2015, s. 138–151.
- ↑ S.P. Wasser, A.L. Weiss, Medicinal Properties of Substances Occurring in Higher Basidiomycetes Mushrooms: Current Perspectives (Reviev), „Int. J. Med. Mushroom”, 1 (1), 1999, s. 31–62, DOI: 10.1615/IntJMedMushrooms.v1.i1.30.
- ↑ a b c Anna Grys, Elżbieta Hołderna-Kędzia, Zdzisław Łowicki, Ganoderma lucidum – grzyb o cennych właściwościach farmakologicznych, „Postępy Fitoterapii” (1), CzytelniaMedyczna.pl, 2011, s. 28–33.
- ↑ Tero Isokauppila, Grzyby lecznicze. Przewodnik po azjatyckich grzybach które odmładzają ciało, dodają energii i przedłużają życie, wyd. 1, Białystok: Wydawnictwo Vivante, 2018, s. 1–321, ISBN 978-83-66074-23-1.
- ↑ Sylwia Zając i inni, PharmacologicalLproperties and use of Ganoderma lucidum in moderm medicine, „Journal of Elementology”, 28 (1), s. 161–172, DOI: 10.5601/jelem.2022.27.4.2350.
- ↑ Edward Kajdański, Chiny. Leksykon, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 135–136, ISBN 83-05-13407-5.
- ↑ R.D. Rai, Cultivation of Reishi Mushroom (Ganoderma lucidum) [online] [dostęp 2023-12-08].