Kronika Prokosza
Kronika Prokosza[1] – wydana po raz pierwszy drukiem w 1825 roku przez Hipolita Kownackiego w Warszawie, rzekoma kronika opisująca najdawniejsze dzieje Polski, której autorstwo przypisywano Prokoszowi, który to miał być arcybiskupem krakowskim (w innych wersjach mnichem benedyktyńskim) z X wieku[2].
 Strona tytułowa I wydania z 1825 roku | |
| Autor |
nieznany, prawdopodobnie Franciszek Morawski lub Przybysław Dyamentowski |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Data powstania |
nieznana, prawdopodobnie początek XIX wieku lub druga połowa XVIII wieku |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania |
Warszawa |
| Język |
polski |
| Data wydania |
1825 |
Współczesna polska nauka od dawna odrzuca jej autentyczność i uznaje za falsyfikat. Tzw. Kronika Prokosza powstała zapewne na początku XIX wieku, bądź najwcześniej w połowie XVIII stulecia. Jej autorem był najpewniej gen. Franciszek Morawski lub też ktoś z jego otoczenia[3][4], albo Przybysław Dyamentowski – należy jednak zaznaczyć, że tożsamość samego Dyamentowskiego także budzi kontrowersje[3].
Kronika Prokosza pozostaje obiektem zainteresowania zwolenników pseudonaukowej teorii spiskowej o istnieniu starożytnej Lechii.
Historia odkrycia
edytujRękopis kroniki został sprezentowany Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi przez Franciszka Morawskiego, który jakoby zakupił go w jednym z żydowskich kramów w Lublinie[5]. Niemcewicz, przekonany o autentyczności otrzymanego dzieła[2], zaprezentował je w Towarzystwie Warszawskim Przyjaciół Nauk[5]. W tym samym roku rękopis wydał drukiem Hipolit Kownacki, który także przełożył tekst kroniki na łacinę[2].
Fałszerstwo tej kroniki już w ciągu roku od jej wydania wykazał Joachim Lelewel, odnajdując w Wilnie jej rękopis opatrzony datą 21 czerwca 1764 roku i wskazujący na Dyamentowskiego jako jego autora, dokonując następnie krytycznego rozbioru jej treści[5]. Przybysław Dyamentowski znany był jako fałszerz dokumentów historycznych, zajmował się tworzeniem fałszywych genealogii rodów magnackich i fikcyjnych źródeł opisujących najstarsze dzieje Polski[2].
Kwestia autorstwa dzieła
edytujPrzedmowa do pierwszego wydania owej kroniki informuje, że Prokosz (Prochorus) miał być pierwszym arcybiskupem krakowskim, działającym za czasów Mieszka I, zmarłym w 986 roku[6]. Istnienie tej postaci nie zostało jednak w jakikolwiek sposób udowodnione. Żadne wiarygodne źródła historyczne z owej epoki nie wymieniają Prokosza.
Tradycyjnie stworzenie Kroniki Prokosza przypisuje się Przybysławowi Dyamentowskiemu, fałszerzowi dokumentów z XVIII wieku. Pogląd ten został po raz pierwszy sformułowany przez Joachima Lelewela i był bezrefleksyjnie powielany przez niemal dwa stulecia przez kolejne pokolenia mediewistów, m.in. Janusza Tazbira, Andrzeja Wierzbickiego i Henryka Samsonowicza[7]. W świetle badań prowadzonych na początku XXI wieku przez historyka Piotra Boronia, sama tożsamość i losy Dyamentowskiego budzą już pewne kontrowersje. Ów człowiek miał być stolnikiem urzędowskim, nie występuje natomiast w spisach urzędników ziemskich województwa lubelskiego. Dyamentowski mógł więc tytułować się tak bezpodstawnie[8] lub też Joachim Lelewel otrzymał informacje niedokładne. Innymi budzącymi zastanowienie kwestiami są niespotykane w ówczesnej Polsce imiona noszone przez Dyamentowskiego oraz jego syna (Przybysław i Sobiesław), a także informacja o śmierci domniemanego stolnika w 1774 roku w wieku osiemdziesięciu lat oraz pozostawienie przezeń małoletniego syna[3]. Z kolei prof. Jerzy Strzelczyk sceptycyzm Boronia odnośnie samego istnienia osoby Dyamentowskiego uważa za zbyt daleko posunięty, argumentując, że wspominają o nim Adam Boniecki[3], Jędrzej Załuski i Stanisław Józef Duńczewski[7].
Według Piotra Boronia uprawnioną wydaje się teza, że tzw. Kronika Prokosza nie jest XVIII-wiecznym fałszerstwem dokonanym przez Przybysława Dyamentowskiego, ale sfabrykowanym krótko przed rokiem 1825 żartem towarzyskim generała Franciszka Morawskiego. Żart ten zaczął po ukazaniu się kroniki drukiem żyć własnym życiem, a wczesna historia Polski wzbogaciła się o jeszcze jedno fałszerstwo[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Pełen tytuł to: Kronika polska przez Prokosza w wieku X napisana, z dodatkami z Kroniki Kagnimira, pisarza wieku XI, i z przypisami krytycznymi komentatora wieku XVIII pierwszy raz wydrukowana z rękopisma nowo wynalezionego
- ↑ a b c d Janusz Tazbir: Spotkania z historią. Warszawa: Iskry, 1979, s. 233.
- ↑ a b c d Piotr Boroń, Uwagi o apokryficznej kronice tzw. Prokosza [online], 2004 [dostęp 2024-10-28].
- ↑ Wielka Lechia, czyli gromki śmiech generała Franciszka Morawskiego [online], histmag.org [dostęp 2024-10-28].
- ↑ a b c Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis, 2007, s. 162-163.
- ↑ Kronika polska przez Prokosza w wieku X napisana : z dodatkami z kroniki Kagnimira, pisarza wieku XI, i z przypisami krytycznemi komentatora wieku XVIII pierwszy raz wydrukowana z rekopisma nowo wynalezionego, nakładem i drukiem N. Glücksberga, Warszawa 1825, str. 6-7
- ↑ a b Jerzy Strzelczyk: MUNDUS VULT DECIPI. O FAŁSZERSTWACH I MISTYFIKACJACH W DZIEJACH.
- ↑ a b Kronika Prokosza: przebiegłe fałszerstwo i dziecko swoich czasów [online], histmag.org [dostęp 2024-10-28].
Linki zewnętrzne
edytuj- Kronika polska przez Prokosza w wieku X napisana : z dodatkami z kroniki Kagnimira, pisarza wieku XI, i z przypisami krytycznemi komentatora wieku XVIII pierwszy raz wydrukowana z rekopisma nowo wynalezionego Warszawa, nakładem i drukiem N. Glücksberga, 1825
- Joachim Lelewel, O kronice czasów bajecznych Polski Prokosza kronikarza z X wieku w: Polska, dzieje i rzeczy jéj, Tomy 18 - 19, Poznań 1865 s. 161 - 168