Kamienica przy Rynku 1 we Wrocławiu
Kamienica Rynek 1 – kamienica na wrocławskim Rynku u wlotu ulicy Mikołaja, wybudowana w stylu secesyjnym.
 nr rej. A/2473/499/Wm z 25.10.1992[1]
| |
 kamienica nr 1 na wrocławskim Rynku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 1/ św.Mikołaja 81 |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Powierzchnia użytkowa |
1096 m2 (1223 m2 pow. całkowita) m²[2] |
| Rozpoczęcie budowy |
1906 |
| Ukończenie budowy |
1907 |
| Kolejni właściciele |
Kasper Ungeraten, Hannos (Hanus) Schramme (1418-1430), Niklas i Anna Strelen (1431-1432), rodzina Chwal (1432-1446), Albrecht Scheuerlein (1447-1462), Johann Schur(1803) |
| Obecny właściciel |
Financial Invest Group |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′36,75″N 17°01′49,41″E/51,110208 17,030392
| |
Historia kamienicy
edytuj
Na narożnikowej parceli pierwszy budynek został wzniesiony już w XIV wieku. W lewej części budynku znajdowała się wówczas szeroka sień, z której przechodziło się do pomieszczenia frontowego. Pomiędzy pierwszym a drugim traktem, w prawej części przy ścianie, znajdowały się schody; w tylnym trakcie znajdowało się małe pomieszczenie i wyjście na dziedziniec[3]. Pod koniec XV i na początku XVI wieku elewacja kamienicy uległa przebudowie; powstało wówczas niezachowane do czasów obecnych trójdzielne okno autorstwa rzemieślnika związanego z warsztatem Briciusa Gauskego pracującego m.in. przy przebudowie Ratusza[4].
Kolejne odnotowane przebudowy, m.in. elewacji, miały miejsce w latach ok. 1755 oraz w 1802 roku[5] (1804[6]), kiedy to nadano elewacji bardziej barokowo-klasycystyczny wygląd. Kamienica, wzniesiona na działce o wymiarach 10 na 33 metry, miała wówczas wysokość trzech kondygnacji i szerokość trzech osi okiennych. Po lewej stronie, od strony Rynku, znajdował się portal wejściowy. Nad oknami pierwszego piętra znajdowały się płaskie, półokrągłe wnęki z palmetami. Nad trzecią kondygnacją przebiegał gzyms wieńczący podparty wąskimi wspornikami i połączony girlandami. Szczyt został ujęty szerokimi pilastrami. W połowie wysokości, w osi umieszczono dwa prostokątne okna a nad nimi fryz palmetowy a następnie półokrągłe okno[7][5].
Właściciele i postacie związane z kamienicą
edytujDo 1418 roku właścicielem Kamienicy był Kasper Ungeraten[8]. W latach 1418–1430 właścicielem kamienicy był Hannos (Hanus) Schramme. W 1430, choć zgodnie z kontraktem małżeńskim zawartym z żoną Dorotheą, kamienica została sprzedana Niklasowi i Annie Strelen (von Strelen). Z powodu zadłużenia ciążącym na budynku, kamienica w 1444 roku trafiła w ręce kupca Chwala[a], który zlikwidował obciążenie czynszowe. Chwal miał prawdopodobnie syna Chwala Lorberera, który odziedziczył posesję. Był on kupcem handlującym przyprawami; posiadał sklep na Rynku i związany był ze spółką prasko-salzburską sprzedającą do Wrocławia pieprz. 1 sierpnia 1439 roku kamienica została przepisana małżonce Chwala, Magdalenie z Pragi, a następnie przypadła jej dzieciom[b], które odziedziczyły kamienicę po śmierci Chwala Lorberera w 1447 roku. W 1447 roku kamienica została zakupiona przez Albrechta Scheuerleina (Scheurla), rajcy miejskiego, witryka (ekonom) ówczesnego kościoła parafialnego św. Elżbiety i dawnego kościoła zakonnego św. Bernardyna, kupca i współwłaściciela jednej z największej spółki kupieckiej założonej w 1455 roku. W 1460 roku zakupił on Kamienicę nr 2 "Pod Gryfami"[11]. Po śmierci Albrechta kamienica nr 1 została w rękach wdowy Libste. W rękach potomków, synów i kuzynów kamienica znajdowała się do 1501 roku, kiedy to właścicielem budynku został Albrecht Schewrlein[12].
Właścicielem kamienicy w 1804 roku był wówczas kupiec Johann Schur. W budynku miało swoją siedzibę wydawnictwo Augusta Scherla, które drukowało m.in. Wrocławskie Księgi Adresowe[c] W latach trzydziestych ubiegłego stulecia właścicielami kamienicy byli Bernhard i Erich Grund, konsulowie Królestwa Belgii[13].
Kamienica secesyjna
edytuj
W 1906 roku barokowo-klasycystyczna kamienica została rozebrana i rozpoczęto budowę nowego budynku w stylu secesyjnym. Jego projektantem był wrocławski architekt Hermann Wahlich. W 1907 roku budowę zakończono otwarciem domu handlowego "Geschäftshaus Ludwig Wittemberg", firmy Ludwig Wittemberg & Co.; był to jedyny dom handlowy na pierzei zachodniej. W 1909 roku budynek został wynajęty firmie Tauer-Magazin August Brendix, która oferowała akcesoria i stroje żałobne[13]. Na parterze początkowo znajdowało się siedem sklepów z osobnymi wejściami; po kilku latach sklepy połączono, tworząc jeden duży[14]. Na wyższych kondygnacjach znajdowały się pomieszczenia biurowe, a od 1927 roku w budynku miała swoją siedzibę Niemiecka Narodowa Partia Ludowa[13].
Architektura
edytujBudynek zyskał pięć kondygnacji i zwieńczony został dwukondygnacyjnym dachem mansardowym. Żelbetonowa konstrukcja budynku wyeksponowana została poprzez ozdobne pilastry; między nimi, na trzech pierwszych piętrach, umieszczono duże witryny a na dwóch pozostałych trzy mniejsze okna. Od strony Rynku zastosowano innowacyjną dwuplanową fasadę, mającą na celu odsłonięcie widoku kościoła św. Elżbiety od strony Rynku: na pierwszym planie, na równi z pozostałą zabudową umieszczono pięciokondygnacyjny jednoosiowy ryzalit zwieńczony szczytem ze zgeometryzowanymi wolutami a na drugim główny budynek zakończony na całej szerokości podobnym szczytem. Na wolutach umieszczono datę powstania budynku oraz inicjały właściciela Ludwiga S. Wittemberga[14]. Od strony ulicy Mikołaja na długiej, siedmioosiowej elewacji, znajduje się wejście główne do budynku przez klatkę schodową, a nad nią znajduje się pięciokondygnacyjny wykusz zwieńczony kopulastym hełmem. Z obu stron wykuszu umieszczono, wykutą w piaskowcu, dekorację kwiatową. Elewacja zakończona jest daleko wysuniętym okapem, a następnie dwukondygnacyjnym dachem[13][15].
Lata powojenne
edytujOd 1945 roku kamienica została zaadaptowana na potrzeby Krawieckiej Spółdzielni Pracy POLMODA: na parterze znajdowały się sklepy a na piętrach szwalnie. W latach 70. XX wieku na parterze był sklep z konfekcją "Otex"; w latach 1996–1997 budynek został przystosowany do potrzeb oddziału Hypo-Banku Polska SA. W latach 1997–2002 w budynku znajdowała się siedziba Radia Kolor[13][14]. Od 1996 roku właścicielem kamienicy jest spółka Financial Invest Group[13].
Uwagi
edytuj- ↑ Inne zapisy tego nazwisk: Kwal, Cwal, Qwal i Chwal[9]
- ↑ Hannos Reichel i żona Katharina, Cristuff Michelsdorff i żona Elizabed, Andres Popplaw i żona Hedwing, Prockusch Qual i siostra Hedwig[10]
- ↑ Pierwsze wydanie Wrocławskich Ksiąg Adresowych miało miejsce w 1832 roku za sprawą Friedricha Mehwalda, ostatnie ukazało się w 1943
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ urbanity.pl
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 125.
- ↑ Chorowska i Lasota 2010 ↓, s. 176.
- ↑ a b Kirschke 2005 ↓, s. 171.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 79.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 80.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 119.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 15.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 14.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 17-18.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 20.
- ↑ a b c d e f Kamienica w Rynku nr .1
- ↑ a b c Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 291.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 171-172.
Bibliografia
edytuj- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Edmund Małachowicz: Stare miasto we Wrocławiu. Wrocław: PWN, 1985. ISBN 83-01-03996-5.
- Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
- Małgorzata Chorowska, Czesław Lasota: O zabudowie murowanej w pierzejach Rynku i ulic. W: Jerzy (pod red.) Piekalski, Krzysztof Wachowski: Ulice średniowiecznego Wrocławia. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii: WRATISLAVIA ANTIQUA 11, 2010.