Jakość hedoniczna (Hedonic Quality) to wynik ocen wrażenia zmysłowego lub ocenianej próbki (zespół wrażeń) pod kątem subiektywnych emocji - pozytywnych lub negatywnych: przyjemny-nieprzyjemny, ładny-brzydki, smaczny-niesmaczny (ocena hedoniczna). Analogiczne znaczenie mają pojęcia „smakowitość”, „pożądalność”, „akceptowalność konsumencka” lub „preferencje konsumenckie”, stosowane w analizie sensorycznej żywności[1][2].
Integracyjna działalność mózgu - powstawanie "percepcyjnego obrazu świata"
Źródłosłowem określeń „jakość hedoniczna” i „ocena hedoniczna” jest wyraz „przyjemność” (gr. ἡδονή, hedone) i nazwa doktryny filozoficznej, uznającej dążenie do przyjemności za główny motyw ludzkiego postępowania (hedonizm). Doktryna została sformułowana przez Arystypa, ucznia Sokratesa. Głosił on, między innymi, że: "Jedynym dobrem jest przyjemność, a jedynym złem – przykrość". Jedną ze współczesnych form hedonizmu jest konsumpcjonizm (hedonizm materialistyczny).
W największym uproszczeniu można stwierdzić, że proces hedonicznej oceny próbki/wrażenia obejmuje etapy:
odbierania bodźców, które równocześnie docierają do odpowiednich receptorów, występujących w narządach zmysłów,
przetwarzania tych sygnałów w sieci neuronowejmózgu, na kolejnych poziomach analizatorów odpowiednich wrażeń, kodowania odebranych sygnałów,
porównanie odebranych informacji z pamięciowym „katalogiem” i rozpoznanie bodźca (identyfikacja);Powstawanie wrażenia smakowitości równocześnie - często wcześniej - pojawiają się emocje, które w przeszłości towarzyszyły podobnym bodźcom, zarejestrowanym w pamięci w różnych sytuacjach życiowych (np. zapach dymu może wywoływać podświadomy lęk u osoby, która w dzieciństwie przeżyła groźny pożar).
Szczególnie silne i trwałe są asocjacje między ośrodkiem emocji a ośrodkiem rozpoznawania wrażeń węchowych. W czasie wykonywanych z użyciem fMRI badań mechanizmów odczuwania emocji stwierdzono też, że rozpoznanie może być wyprzedzane przez emocję – pozytywną (aktywność lewej części kory przedczołowej w czasie odczuwania zapachów przyjemnych) lub negatywną (aktywność części prawej – w przypadkach odbierania wrażeń nieprzyjemnych[3] (zob. też wyniki badań Richarda Davidsona, dotyczących położenia obszarów aktywnych w stanach pozytywnych i negatywnych emocji i nastrojów, lateralizacja).
„Ocena hedoniczna” (ocena jakości hedonicznej) polega na określaniu, w jakim stopniu wrażenie lub zespół równocześnie odbieranych wrażeń podoba się oceniającemu. Oceny hedoniczne są stosowane w czasie badań jakości artykułów żywnościowych (określanie pożądalności, smakowitości, preferencji konsumenckich)[4].
Badania konsumenckie polegają na gromadzeniu bardzo dużej liczby opinii (reprezentatywna próba określonej populacji).
Badania eksperckie są wykonywane przez kilkunastoosobowe zespoły oceniających. Sensoryczna sprawność członków zespołów jest kontrolowana w znormalizowany sposób, zgodnie z zasadami analizy sensorycznej.
Skalowanie jakości hedonicznej jest wykonywane z użyciem skal:
punktowych
werbalno-punktowychSensoryczna ocena jakości napojów
graficznych
standardów (wzorców)
W olfaktometrii przemysłowej (badania jakości zapachu zanieczyszczonych gazów, emitowanych z różnych źródeł) najbardziej popularne są skale werbalno-punktowe, takie jak symetryczna skala dziewięciostopniowa: -4, -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3, +4 (z werbalnymi określeniami stopni)[5].
Niektóre typy produkowanych olfaktometrów są wyposażone w programy przewidziane do gromadzenia licznych indywidualnych opinii o hedonicznej jakości zapachu badanej próbki - po jej rozcieńczeniu w różnym stopniu (różna intensywność wrażenia) - i do statystycznego opracowywania zbiorów zgromadzonych danych.
Graficzne skale jakości hedonicznej mają często formę zbioru prostych rysunków, jednoznacznie ilustrujących różne emocje. Stosowane w Stanach Zjednoczonych skale graficzne, to odcinki linii prostej - z podziałką lub bez podziałki. W drugim przypadku tylko końce odcinka są opisane werbalnymi określeniami emocji skrajnych. Osoba rejestrująca swoje emocje zaznacza punkt w swobodnie wybranej odległości od końców odcinka.
Skalą wzorców hedonicznej jakości zapachu może być zestaw roztworów kilku, odpowiednio dobranych, związków chemicznych.
Przygotowane roztwory powinny mieć taką samą intensywność zapachu i powinny być – przez grupę reprezentatywną dla populacji - zgodnie szeregowane od najładniej do najbrzydziej pachnącego. Osoby oceniające zapach próbki porównują jej zapach z zapachem wzorców i wskazują wzorce o podobnej jakości - pachnące trochę ładniej i trochę brzydziej[6].
Zbiory opinii, zgromadzonych w czasie skalowania jakości hedonicznej, są opracowywane statystycznie[7].
W specjalistycznych badaniach eksperckich są stosowane bardziej złożone techniki badań emocji. Sporządzając tak zwane „profile polarności” wykorzystuje się zestawienia wielu różnych określeń przeciwstawnych, takich jak: miękki-twardy, figlarny-poważny, pusty-pełny, pasywny-aktywny, wesoły-smutny, harmonijny-nieharmonijny itd. Zadaniem osób uczestniczących w badaniach jest wskazanie odpowiadającego opisywanemu zapachowi miejsca na skali liniowej między kolejnymi przeciwstawnymi określeniami. Otrzymywane są podobne profile dla zapachów o różnym rodzaju, ale budzących podobne emocje. Podobny są też profile zapachu tiofenolu i pojęcia „smród”.
↑Nina Baryłko-Pikielna: Zarys analizy sensorycznej żywności. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 278-280, 350-353.
↑Joanna Kośmider, Barbara Mazur-Chrzanowska, Bartosz Wyszyński: Odory. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 41-43, 126-131. ISBN 978-83-01-14525-5.
↑Henkin R.I., Levy L.M.. Lateralization of brain activation to imagination and smell of odors using functional magnetic resonance imaging (fMRI): left hemispheric localization of pleasant and right hemispheric localization of unpleasant odors. „J Comput Assist Tomogr.”, s. 493-514, 2001 Jul-Aug. PMID: 11473178. (ang.).
↑Nina Baryłko-Pikielna. Co nam oferuje zmysł węchu?. „Przegląd piekarski i cukierniczy”, s. 2-3, listopad 2004.
↑Normenausschuss KRdL Kommission Reinhaltung der Luft im VDI und DIN. Olfaktometrie - Bestimmung der hedonischen Geruchswirkung; Olfactometry - Determination of hedonic odour tone. „VDI-Richtlinie”. VDI 3882 Blatt 2.brak numeru strony
↑Joanna Kośmider. Uciążliwość zapachowa. Metodyka ocen hedonicznej jakości zapachu i częstości jego występowania w środowisku. „Archiwum Ochrony Środowiska”. 32 (1/2), s. 21-29, 1997.
↑Nina Baryłko-Pikielna: Zarys analizy sensorycznej żywności. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 414-419.
Elizabeth A. Krusemark, Lucas R. Novak, Darren R. Gitelman, Wen L. When the Sense of Smell Meets Emotion: Anxiety-State-Dependent Olfactory Processing and Neural Circuitry Adaptation. „J. Neurosci.”, s. 15324–15332, 2013 Sep 25. DOI: 10.1523/JNEUROSCI.1835-13.2013. PMID: 24068799.
