Język maltański

język z rodziny semickiej, powiązany z arabskim

Język maltański (malt. l-Ilsien Malti) – język z grupy semickiej w ramach rodziny afroazjatyckiej. Maltański jest używany m.in. przez około 350 tys. osób na Malcie, gdzie od 1964 jest językiem urzędowym[1][2].

l-Ilsien Malti
Obszar

Malta, Kanada, Australia i inne

Liczba mówiących

350 tysięcy

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Malta, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej (z pewnymi wyjątkami do 30 kwietnia 2007 włącznie)
Organ regulujący Narodowa Rada Języka Maltańskiego
Ethnologue 1 narodowy
Kody języka
ISO 639-1 mt
ISO 639-2 mlt
ISO 639-3 mlt
IETF mt
Glottolog malt1254
Ethnologue mlt
GOST 7.75–97 млт 430
WALS mlt
SIL mlt
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku maltańskim
Słownik języka maltańskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Maltański jest spokrewniony z językiem arabskim, a dokładniej z dialektami zachodnimi języka arabskiego, szczególnie z dialektem tunezyjskim. Wiele zapożyczeń czerpał z języków włoskiego i angielskiego. Jest to jedyny język semicki zapisywany wyłącznie alfabetem łacińskim[1][3][4]. Niektórzy lingwiści sądzą, że maltański może być potomkiem wymarłego języka fenickiego[5]. Najstarszym znanym tekstem zapisanym po maltańsku jest Il-Kantilena (malt. Xidew il-Qada), wiersz pochodzący z XV wieku, pióra Pietru Caxaro(inne języki).

Maltański bardzo długo pozostawał językiem wyłącznie mówionym. W piśmiennictwie początkowo używano alfabetu arabskiego, a dopiero później łacińskiego.

Alfabet

edytuj

Alfabet maltański składa się z 5 samogłosek (a, e, i, o, u) i 23 spółgłosek (b, ċ, d, f, g, ġ, h, ħ, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, w, x, ż, z). Zawiera on także 1 dyftong (ie) i 1 dwuznak (għ). Pomimo istnienia litery ċ nie ma litery c. Ponadto, odwrotnie niż w alfabecie polskim, litera ż stoi przed literą z.

Wymowa

edytuj
Litera Nazwa IPA Odpowiednik arabski
A a a – anġlu (anioł) a ـَ ، ـَا
B b be – ballun (piłka) b ب
Ċ ċ ċe – ċavetta (klucz) ʧ (چ)
D d de – dar (dom) d د
E e e – envelopp (koperta) ɛ (ـَ ، ـَي)
F f effe – fjura (kwiat) f ف
Ġ ġ ġe – ġelat (lody) ʤ ج
G g ge – gallettina (biszkopt) ɡ (ج ، گ)
GĦ għ ajn – għasfur (ptak) ʕː, ħː ع ، ح
H h akka – hu (on) ħ[a] ه
Ħ ħ ħe – ħanżir (świnia) ħ ح
I i i – ikel (jedzenie) i ـِ
IE ie ie – ieqaf (stop) iɛ, iː ـِي
J j je – jott (jacht) j ي
K k ke – kelb (pies) k ك
L l elle – libsa (sukienka) l ل
M m emme – mara (kobieta) m م
N n enne – nanna (babka) n ن
O o o – ors (niedźwiedź) o (ـُ ، ـَو)
P p pe – paġna (strona) p (پ)
Q q qe – qattus (kot) ʔ ء ، ق
R r erre – reġina (królowa) r ر
S s esse – salib (krzyż) s س
T t te – tieqa (okno) t ت، ة
U u u – uviera (skorupka) u ـُ ، ـُو
V v ve – vjola (fiolet) v (ڤ)
W w we – widna (ucho) w و
X x exxe – xadina (małpa) ʃ / ʒ ش
Ż ż że – żarbun (buty) z ز
Z z ze – zalza (sos) ʦ / ʣ (تْس)

Język maltański jako język urzędowy Unii Europejskiej

edytuj

Język maltański od dnia przystąpienia Malty do Unii Europejskiej jako język urzędowy tego kraju stał się jednym z języków urzędowych i roboczych Unii. Jednak na mocy Rozporządzenia Rady (WE) nr 930/2004 z dnia 1 maja 2004 w ciągu trzech lat od tego dnia (tj. do 30 kwietnia 2007) w języku maltańskim nie były sporządzane ani publikowane wszystkie akty prawne UE, lecz tylko najważniejsze. Pod koniec tego okresu zaległe akty musiały być jednak opublikowane. Przyczyną tego wyjątku były problemy ze znalezieniem odpowiedniej liczby tłumaczy potrzebnych do publikacji Wydania Specjalnego Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej oraz jego wydań bieżących. Opisany wyjątek nie naruszał charakteru języka urzędowego i roboczego języka maltańskiego w UE.

Przykładowe zwroty

edytuj

cześć – bonġu [bondżiu]
dzień dobry – l-għodwa t-tajba [l’odła ttajba]
dobry wieczór – bonswa [bonsła]
do widzenia – saħħa [sah’ha]
Jak się masz? – Kif Inti?
proszę – jekk jogħġbok [jek jodżbok]
dziękuję – grazzi [gracci]
dziękuję bardzo – grazzi ħafna [gracci hafna]
przepraszam – skużi [skuzi]
tak – iva [iwa]
nie – le [le]
dobranoc – Il-lejl It-tajjeb [il lejl it tajeb]
Jak się nazywasz? – X’jismek? [szijsmek]
nie rozumiem – mhux qed nifhem [musz ed nifem]
nazywam się... – jisimni [jisimni]
Czy mówisz po angielsku? – Titkellem bl-Ingliż? [titkellem blingliz?]
na razie – ċaw [cział]
pa – narak

Liczebniki maltańskie

edytuj
0 xejn
1 wieħed
2 tnejn
3 tlieta
4 erbgħa
5 ħamsa
6 sitta
7 sebgħa
8 tmienja
9 disgħa
10 għaxra
11 ħdax
12 tnax
13 tlettax
14 erbatax
15 ħmistax
16 sittax
17 sbatax
18 tmintax
19 dsatax
20 għoxrin
30 tletin
100 mija
101 mija u wieħed
200 mitejn
1000 elf
2000 elfejn

Zapożyczenia z języków europejskich

edytuj
maltański sycylijski włoski angielski polski
skola scola scuola school szkoła
repubblika ripùbblica repubblica republic republika
natura natura natura nature natura
pulizija pulizzìa polizia police policja
ċentru centru centro center centrum
teatru tiatru teatro theatre teatr

Zapożyczenia z języka angielskiego

edytuj
maltański angielski polski
futbol football piłka nożna / futbol
baskitbol basketball koszykówka
mowbajl mobile [phone] telefon komórkowy
lift lift/elevator winda
friġġ fridge lodówka
friżer freezer zamrażarka
wejter waiter kelner
biljard billiard bilard
strajk strike strajk
plejer player gracz
frejm frame ramka
bliċ bleach bielić
fowlder folder folder
  1. Tylko na końcu wyrazu; kiedy indziej nieme.

Przypisy

edytuj
  1. a b maltański język, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-06-03].
  2. Where the Maltese language comes from. economist.com. [dostęp 2018-06-03]. (ang.).
  3. Maltese language, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-06-03] (ang.).
  4. Language. visitmalta.com. [dostęp 2018-06-03]. (ang.).
  5. Marcin Majewski: Klasyfikacja języków semickich. depot.ceon.pl. [dostęp 2018-06-03].

Linki zewnętrzne

edytuj