Język kalamang
Język kalamang, także: karas[1][2][3], karas laut[3][4], karkaraf[4] – język papuaski używany w indonezyjskiej prowincji Papua Zachodnia, przez mieszkańców wyspy Kalamang (największa z wysp Karas).
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
190 (2019) | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| UNESCO | 4 poważnie zagrożony↗ | ||
| Ethnologue | 8a umierający↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | kgv | ||
| IETF | kgv | ||
| Glottolog | kara1499 | ||
| Ethnologue | kgv | ||
| BPS | 0992 0 | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Według danych z 2019 r. posługiwało się nim wtedy 190 osób, przy czym nie wszyscy użytkownicy władali nim biegle[5]. Społeczność ta zamieszkuje dwie wsie – Mas (Maas) i Antalisa[1][2][6]. Rodzime nazwy miejscowości to odpowiednio Sewa i Tamisen[7]. Nie odnotowano różnic dialektalnych[8].
Z danych publikacji Encyclopedia of the World’s Endangered Languages i Ethnologue (wyd. 22) wynika, że jest zagrożony wymarciem, do czego przyczynia się napór języków iha i indonezyjskiego[1][9]. Według doniesień z 2022 r. (E. Visser) język iha wcale nie jest znany społeczności, lecz istotnie doszło do redukcji przekazu międzypokoleniowego i znaczenia kalamang. W powszechnym użyciu jest malajski papuaski (lingua franca), a w mniejszym zakresie język indonezyjski. Najlepszą znajomość kalamang mają osoby urodzone przed 1980 r., a ludność urodzona po 1990 włada nim w ograniczonym zakresie, przede wszystkim biernie. Potomkowie małżeństw mieszanych przeważnie znają tylko pewien zasób słownictwa i utartych wyrażeń[10]. Według indonezyjskiej publikacji Peta Bahasa na terytorium języka kalamang używane są także inne języki (m.in. kokas, kei i ternate)[6]. E. Visser wskazuje, że we wsi Mas są obecni użytkownicy języków geser-gorom, muna i jawajskiego, a wiele osób rozumie sąsiedni język uruangnirin[11].
Sama społeczność preferuje terminy Kalamang lempuang (jako określenie wyspy) i Kalamang-mang (jako określenie języka). Obie nazwy są skracane do postaci Kalamang[3]. Nazwa Karas była spotykana w literaturze lingwistycznej, ale jest niejednoznaczna; określa bowiem grupę trzech wysp, gdzie używany jest również niespokrewniony język uruangnirin (faur, tubiruasa)[2][3]. Kalamang bywa też określany jako „karas laut”, w celu odróżnienia go od tego drugiego języka („karas darat”)[3][4]. Karas Laut to alternatywna nazwa wyspy Kalamang, sporadycznie używana w języku indonezyjskim (dwie mniejsze są nazywane Karas Darat)[7].
Lokalny malajski papuaski (bliski odmianie ambońskiej) to dominujący środek komunikacji w sferach życia codziennego (na poziomie regionalnym). Standardowy indonezyjski jest natomiast wykorzystywany w edukacji, środkach masowego przekazu i administracji[12]. W słownictwie kalamang występują zapożyczenia z malajskiego/indonezyjskiego i innych (bliżej niesprecyzowanych) źródeł austronezyjskich. Malajski stanowi istotne źródło najnowszych pożyczek leksykalnych[13].
Kalamang jest spokrewniony z językami mbahaam i iha, w ramach grupy języków zachodniego Bomberai (West Bomberai)[14]. Według propozycji z 2022 r. (T. Usher, A. Schapper) kalamang oraz mbahaam i iha tworzą jedną rodzinę językową wraz z wysuniętymi na zachód językami timor-alor-pantar (Greater West Bomberai)[15].
E. Visser opracowała opis gramatyki kalamang (2020, 2022)[16][17], słownik (2020)[18], a także zbiór tekstów w tym języku (2021)[19]. Powstała także książka z ilustracjami dla dzieci (wykorzystująca kalamang i malajski papuaski)[20]. Kalamang nie wykształcił tradycji literackiej, ale bywa sporadycznie zapisywany alfabetem łacińskim przy użyciu zasad ortografii indonezyjskiej (np. w mediach społecznościowych bądź na prośbę osób z zewnątrz)[8]. Brak ustandaryzowanych reguł pisowni[21]. Społeczność ma neutralny stosunek do swojego języka[11].
Ludność wyspy wyznaje przede wszystkim islam, który przyjęto prawdopodobnie pod wpływem Sułtanatu Tidore. Zajmują się głównie rybołówstwem i produkcją gałki muszkatołowej[22].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Karas, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-11] (ang.).
- ↑ a b c Timothy Usher, Eline Visser: Kalamang. NewGuineaWorld. [dostęp 2022-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-27)]. (ang.).
- ↑ a b c d e Visser 2022 ↓, s. 1.
- ↑ a b c Sejarah Singkat. Pemerintah Kabupaten Fakfak. [dostęp 2021-08-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-05)]. (indonez.).
- ↑ Visser 2022 ↓, s. 13–14.
- ↑ a b Bahasa Kalamang. [w:] Peta Bahasa [on-line]. Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan. [dostęp 2022-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-27)]. (indonez.).
- ↑ a b Visser 2022 ↓, s. 2.
- ↑ a b Visser 2022 ↓, s. 17.
- ↑ Wurm 2007 ↓, s. 501.
- ↑ Visser 2022 ↓, s. 13–17.
- ↑ a b Visser 2022 ↓, s. 16.
- ↑ Visser 2022 ↓, s. 34.
- ↑ Visser 2022 ↓, s. 279–280.
- ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), West Bomberai, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19] (ang.).
- ↑ Timothy Usher, Antoinette Schapper, The Greater West Bomberai Language Family, „Oceanic Linguistics”, 61 (1), 2022, s. 469–527, DOI: 10.1353/ol.2022.0004, ISSN 1527-9421, OCLC 9554546337 [dostęp 2024-07-27] (ang.).
- ↑ Eline Visser, A grammar of Kalamang: The Papuan language of the Karas Islands, Lund: Lund University, 2020, OCLC 1243009800 [dostęp 2024-07-29] (ang.).
- ↑ Visser 2022 ↓.
- ↑ Eline Visser, Kalamang dictionary, „Dictionaria”, 13, 2020, s. 1–2737, DOI: 10.5281/zenodo.5526419 [dostęp 2024-07-27] (ang. • indonez.).
- ↑ Eline Visser, Of mace and monkeys: Kalamang texts, „Texts in the Languages of the Pacific”, styczeń 2021 [dostęp 2021-08-19] (ang.).
- ↑ Visser 2022 ↓, s. 24.
- ↑ Visser 2022 ↓, s. 32.
- ↑ Visser 2022 ↓, s. 10–11.
Bibliografia
edytuj- Eline Visser, A grammar of Kalamang, Berlin: Language Science Press, 2022 (Comprehensive Grammar Library 4), DOI: 10.5281/zenodo.6499927, ISBN 978-3-96110-343-0, OCLC 1348376986 [dostęp 2022-08-27] (ang.).
- Stephen A. Wurm, Australasia and the Pacific, [w:] Christopher Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 425–577, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-2036-4565-9, ISBN 978-0-7007-1197-0, OCLC 47983733 (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Eline Visser: Kalamang. [w:] LU Humanities Lab Archive [on-line]. Humanities Lab, Lund University. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).