Józef Keller
Józef Keller (ur. 7 czerwca 1911 w Pabianicach, zm. 5 listopada 2002 w Warszawie[1][2]) – polski etyk, religioznawca, badacz historii Kościoła katolickiego i jego doktryny społeczno-politycznej, informator/tajny współpracownik SB o ps. "Ostrożny"/"Adam Piotrowski".
| Data i miejsce urodzenia |
7 czerwca 1911 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 listopada 2002 |
| profesor nauk humanistycznych | |
| Specjalność: religioznawstwo | |
| Alma Mater | |
| Uczelnia | |
Życiorys
edytujBył synem Krystiana Kellera i Władysławy z d. Madey. Jego rodzice mieli gospodarstwo rolne (6 ha)[3].
W 1929 ukończył gimnazjum w Pabianicach, następnie rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, jednak przerwał je ze względów finansowych. W 1930 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Łodzi[1]. Święcenia kapłańskie przyjął 28 lipca 1935 w diecezji lubelskiej[4]. Następnie studiował na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Tam w 1937 obronił pracę magisterską, a w 1938 pracę doktorską Afekty w nauce św. Tomasza z Akwinu napisaną pod kierunkiem Zygmunta Kozubskiego[1]. Od 1938 mieszkał i pracował w Tomaszowie Mazowieckim, w kościele św. Wacława. W okresie II wojny światowej przebywał w Warszawie, po wojnie zamieszkał w Łodzi, pracował w parafii katedralnej[1][3].
W roku akademickim 1946/1947 rozpoczął pracę na Wydziale Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, wykładał etykę i teologię moralną ogólną. W 1950 uzyskał na Wydziale Teologii Katolickiej UW stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy Czyn jako wyraz postawy moralnej Augusta Cieszkowskiego. W 1954 wydał pracę Etyka. Tom I. Zagadnienia etyki ogólnej, w 1957 Etyka katolicka. Część I. W maszynopisie pozostał drugi tom Etyki katolickiej poświęcony teologii moralnej szczegółowej[1][3]. W 1954 członkiem Komisji Intelektualistów i Działaczy Katolickich[3], należał do tzw. księży patriotów. Publikował w prasie związanej ze Stowarzyszeniem „Pax”, popierał w nich ustrój socjalistyczny i władze komunistyczne. Był już wówczas w związku nieformalnym z kobietą[1]. Wiosną 1956 odbył podróż do Demokratycznej Republiki Wietnamu, gdzie zachęcał miejscowych katolików do pozostania w tym kraju i zaniechania ucieczek do Republiki Wietnamu. Na żądanie Stolicy Apostolskiej został przez władze KUL-u wezwany do złożenia wyjaśnień. Zamiast tego 31 lipca 1957 zrezygnował z pracy i następnie porzucił stan kapłański[1][3].
Od 1958 pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, był współorganizatorem Zakładu Religioznawstwa (po 1969 Zakład Teorii i Historii Religii). Od 1965 do 1981 był kierownikiem Zakładu Historii Chrześcijaństwa i Myśli Chrześcijańskiej[1][2]. W swoich pracach w tym okresie był krytykiem moralności i etyki katolickiej. Zajmował się także badaniami religioznawczymi w ujęciu marksistowskim, negował historyczność postaci Jezusa Chrystusa[1][3]. Należał do autorów opublikowanego w 1972 tomu Wybrane problemy marksistowskiego religioznawstwa[5].
Od 1965 do 1973 był prezesem Polskiego Towarzystwa Religioznawczego[1][2].
W 1960 wszedł w skład rady wydawniczej pisma Euhemer[6]. W latach 1969–1973 był redaktorem naczelnym półrocznika „Studia Religioznawcze”[2].
Współpraca z SB
edytujW latach 1955-1970 był informatorem a następnie tajnym współpracownikiem aparatu bezpieczeństwa o pseudonimach: "Ostrożny" i "Adam Piotrowski". Donosił na środowiska kościelne i naukowe, ze szczególnym uwzględnieniem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. W jego teczce pracy zachowało się sporo doniesień na temat osób duchownych, w tym pracowników naukowych i studentów KUL (m.in. tych, którzy zrobili później karierę w Kościele – zostali biskupami czy objęli inne eksponowane stanowiska). Wśród nich są m.in. charakterystyki: Antoniego Baraniaka, Karola Wojtyły, Stefana Bareły, Józefa Drzazgi, Jana Mazura, Tomasza Wilczyńskiego, Bohdana Bejzego, Jana Fondalińskiego, Henryka Gulbinowicza. Henryka Strąkowskiego i Józefa Majki. Po zatrudnieniu w IFiS PAN donosił przede wszstkim na środowisko naukowe w Warszawie, a szczególnie pracowników naukowych UW i Polskiej Akademii Nauk. Struktura informacji przekazywanych SB przez Kellera na temat świata nauki nie różniła się od tej związanej z Kościołem katolickim. Najczęściej koncentrował się na osobach, których postępowanie oraz twórczość naukową krytycznie oceniał. Jego ostatnie zachowane doniesienie pochodzi z 1970 r. W 1988 został na kilka miesięcy pozyskany do współpracy jako konsultant o ps. „Profesor”. Miał za zadanie sporządzać opinie eksperckie na temat różnych zagadnień związanych z Kościołem katolickim i innymi wyznaniami funkcjonującymi w PRL. Do transformacji ustrojowej zdążył przygotować niewielką liczbę materiałów. W maju 1989 r. zakomunikował swojemu oficerowi prowadzącemu, że nie ma ochoty na dalszą współpracę[7].
Prace naukowe
edytujJest autorem ponad 200 publikacji[8], w tym:
- Czyn jako wyraz postawy moralnej A. Cieszkowskiego (1948)
- Etyka (1954–1957, 2 tomy)
- Etyka katolicka (1957)
- Pojęcie, geneza i struktura religii (1967)
- Szkice o moralności katolickiej (1967)
- Zarys dziejów religii (1968, wyd. 2 1975, wyd. 6 1988)
- (red. wspólnie z Zygmuntem Poniatowskim) Studia o modernistach katolickich (1968)[9]
- Katolicyzm jako religia i ideologia (1969)
- Od Mojżesza do Mahometa (1969)
- Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne (1974)
- Kultura a religia (1977)
- Zarys religioznawstwa marksistowskiego (cz. 1–2 1981–1982)
- Prawosławie (1982)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j Encyklopedia 100-lecia KUL. Tom I, wyd. KUL, Lublin 2018, s. 468–469.
- ↑ a b c d Keller Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-12-29].
- ↑ a b c d e f Franciszek Greniuk Józef Keller (1911-2002). Moralista i religioznawca, w: Roczniki Teologiczne, Tom LI, zeszyt 3 (2004), s. 221–232.
- ↑ Spis duchowieństwa i parafij dieczji łódzkiej 1955, s. 187.
- ↑ Zbigniew Bereszyński Religioznawstwo marksistowsko-leninowskie jako oręż konfliktu ideologicznego na przykładzie działalności ideowo-wychowawczej i szkoleniowej oraz publikacji wykorzystywanych w resorcie spraw wenętrznych PRL, w: Ile z nauki, ile z ideologii? Religioznawstwo w PRL, wyd. IPN, Kraków 2021, s. 229.
- ↑ Łucja Marek „Euhemer. Przegląd Religioznawczy” (1957–1991). Od periodyku ateistów i wolnomyślicieli po naukowe pismo religioznawcze, w: Ile z nauki, ile z ideologii? Religioznawstwo w PRL, wyd. IPN, Kraków 2021, s. 107.
- ↑ Rafał Łatka, Patryk Pleskot, Józef Keller – ksiądz, profesor, donosiciel, apostata, marksistowski religioznawca. Przypadek tajnego współpracownika „Ostrożny”/ „Adam Piotrowski”, 2024 [dostęp 2024-09-01] (pol.).
- ↑ Keller Józef. Onet.pl. [dostęp 2020-12-29].
- ↑ Studia o modernistach katolickich. Praca zbiorowa (Book, 1968) [WorldCat.org] [online], www.worldcat.org [dostęp 2017-11-15] (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Prof. zw. dr Józef Keller, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2011-12-04].