Hałaśnik białobrzuchy

Hałaśnik białobrzuchy
	Crinifer leucogaster
	(Rüppell, 1842)
	; Samiec sfotografowany w Tanzanii
	; Samica sfotografowana w Tanzanii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	turakowe
Rodzina	turakowate
Podrodzina	hałaśniki
Rodzaj	Crinifer
Gatunek	hałaśnik białobrzuchy
Synonimy
	Chizærchis leucogaster Rüppell, 1842; Chizärhis leucogaster Rüppell, 1842; Corythaixoides leucogaster (Rüppell, 1842); Criniferoides leucogaster (Rüppell, 1842);
	Chizærchis leucogaster Rüppell, 1842; Chizärhis leucogaster Rüppell, 1842; Corythaixoides leucogaster (Rüppell, 1842); Criniferoides leucogaster (Rüppell, 1842);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hałaśnik białobrzuchy^[5] (Crinifer leucogaster) – gatunek ptaka z podrodziny hałaśników (Criniferinae) w obrębie rodziny turakowatych (Musophagidae). Występuje w Afryce, nie jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Zasięg występowania hałaśnika białobrzuchego ograniczony jest do sawann bogatych w akacje we wschodniej i północno-wschodniej Afryce: obejmuje północno-zachodnią, środkową i południową Somalię, Erytreę, Etiopię, Sudan Południowy, północno-wschodnią Ugandę (Karamoja i Teso), północną i wschodnią Kenię oraz na południe poprzez wschodni płaskowyż Tanzanii (na zachód do Tabory i na południe do Parku Narodowego Ruaha)^[4]^[6]^[7].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy opisał w 1842 roku niemiecki zoolog Eduard Rüppell, nadając mu nazwę Chizærchis leucogaster^[1]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu wskazał południową Etiopię^[1]^[8]. Obecnie (2023) należy do rodzaju Crinifer^[7]^[5], jednak niektóre ujęcia taksonomiczne umieszczają go w rodzaju Corythaixoides^[9] lub monotypowym Criniferoides^[10]. Takson monotypowy^[6]^[7].

Etymologia

Nazwa rodzajowa: łac. crinifer (prawdopodobnie mylna interpretacja słowa criniger) „długowłosy”, od crinis „włosy”; -fer „noszący”, od ferre „nosić”^[11].
Epitet gatunkowy: gr. λευκος „leukos” biały; γαστηρ gastēr, γαστρος gastros „brzuch”^[12].

Morfologia

Długość ciała średnio 50 cm (w tym ogona 24–25 cm); masa ciała samic 225–250 g, samców 170–225 g^[6]. Tabela przedstawia długość ciała dla siedmiu dorosłych ptaków schwytanych podczas ekspedycji w Kenii (wymiary w mm)^[13]:

	Długość ciała
Samice	527, 508, 483
Samce	487, 488, 485, 508

Dorosłe ptaki szare, z białym brzuchem i dolnymi pokrywami ogonowymi. Na głowie sztywny, spiczasty brązowoszary grzebień o długości 60 mm, końcówki piór grzebienia koloru czarnego^[6]. Boki głowy, broda, cała szyja i pierś koloru szarego, tak jak i górne części ciała; średnie i większe pokrywy skrzydłowe z czarnymi końcówkami tworzącymi czarne pasma przy złożonym skrzydle. Białe podstawy na czarnych pokrywach podskrzydłowych tworzą wyraźną białą łatę w locie. Ogon czarny z szerokim białym pasmem w jego środkowej części. Dziób u samców czarniawy, u samic groszkowozielony (podczas sezonu rozrodczego staje się żółtawy); oko koloru piwno-brązowego, nogi i stopy czarne^[6]. Młode ptaki podobne do dorosłych, ale ich upierzenie jest bardziej brązowawe, zwłaszcza na pokrywach skrzydłowych^[6].

Ekologia

Siedlisko i pokarm

Hałaśnik białobrzuchy zamieszkuje zwykle gorące, nisko położone akacjowe stepy i sawanny z rozproszonymi drzewami. Występuje do 1700 m n.p.m.^[6] Nie migruje, głównie osiadły w całym swoim zasięgu występowania^[6].

Odżywia się owocami, kwiatami, nasionami, pąkami akacji, szczególnie preferując młode, zielone strąki Acacia tortilis^[6].

Odzywa się zwykle głośnymi, nosowymi „haa haa haa” lub „gwaa”^[a]^[14]. Nawoływania te są powtarzane kilka razy, często przez dwa ptaki w duecie^[14]. Odzywa się również głośnym „go-wayeer”^[a]^[14]. Jeden ptak słyszany nad rzeką Siolo w Kenii perfekcyjnie imitował szczekanie psa^[15].

Lęgi

Okres rozrodczy przypada na okres od lutego do lipca w Somalii i Etiopii, od lutego do sierpnia w Kenii i Tanzanii oraz od lipca do sierpnia w północno-wschodniej Ugandzie^[16]^[6]. Gniazdo jest raczej małą, kruchą i płaską strukturą zbudowaną z gałązek, znajdującą się od 3 do 12 m nad ziemią i generalnie na drzewach akacjowych^[6]. Samica składa 2–3 owalne, błyszczące, bladoniebieskawe jaja; okres inkubacji trwa 27–28 dni, jaja wysiadywana są przez obie płci^[6].

Status i zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern „najmniejszej troski”)^[4]. Globalna liczebność populacji nie jest znana, ale gatunek ten jest na ogół dość powszechny w całym zakresie swojego występowania^[4]. Prawdopodobnie ponosi jakieś straty na skutek działania ptaków drapieżnych w podobny sposób jak inne ptaki w podobnych siedliskach, ale żadne dane na ten temat nie zostały opublikowane^[6]. Brak również dowodów na spadek populacji lub jakieś inne zagrożenia dla tego ptaka^[17].

Uwagi

↑ ^a ^b Pisownia w języku angielskim.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c E. Rüppell. Two new species of the genus Chizærchis from Abyssinia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 10, s. 9, 1842. (ang.).
↑ E. Rüppell. Beschreibung mehrerer grösstenteils neuer abyssinischer Vögel aus der Ordnung der Klettervögel. „Museum Senckenbergianum”. 3, s. 127, 1842. (niem. • łac.).
↑ D. Lepage: White-bellied Go-away-bird Corythaixoides leucogaster. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-12-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d BirdLife International, Criniferoides leucogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2021-12-09] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Criniferinae Verheyen, 1956 - hałaśniki (wersja: 2023-03-22). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-04-24].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m D.A. Turner: White-bellied Go-away-bird (Criniferoides leucogaster). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-05-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-09]. (ang.).
↑ J.L. Peters: Check-list of birds of the world. Cz. 4. Cambridge: Harvard University Press, 1940, s. 10. (ang.).
↑ Corythaixoides leucogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2016-05-17] (ang.).
↑ J. Boyd III: Musophagidae: Turacos. [w:] Taxonomy in Flux: Version 3.01 [on-line]. [dostęp 2023-04-24]. (ang.).
↑ Crinifer, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.).
↑ Leucogaster, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.).
↑ H.Ch. Oberholser. Birds of the white-fuller expedition to Kenya, East Africa. „Scientific publications of the Cleveland Museum of Natural History”. 4, s. 83, 1945. (ang.).
↑ ^a ^b ^c N. Bouglouan: White-bellied Go-away-bird Corythaixoides leucogaster. oiseaux-birds.com. [dostęp 2016-05-18]. (ang.).
↑ W. Tomlinson. Bird notes chiefly from the northern frontier district of Kenya. „Journal of the East Africa Natural History Society”. 19, s. 10, 1946. (ang.).
↑ L.H. Brown, P.L. Britton: The breeding seasons of East African birds. Nairobi: East Africa Natural History Society, 1980, s. 62. (ang.).
↑ Species factsheet: Criniferoides leucogaster. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-12-09]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[a-14] Pisownia w języku angielskim.

[Rüppell-1] E. Rüppell. Two new species of the genus Chizærchis from Abyssinia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 10, s. 9, 1842. (ang.).

[Rüppellb-2] E. Rüppell. Beschreibung mehrerer grösstenteils neuer abyssinischer Vögel aus der Ordnung der Klettervögel. „Museum Senckenbergianum”. 3, s. 127, 1842. (niem. • łac.).

[avibase-3] D. Lepage: White-bellied Go-away-bird Corythaixoides leucogaster. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-12-09]. (ang.).

[iucn-4] BirdLife International, Criniferoides leucogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2021-12-09] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Criniferinae Verheyen, 1956 - hałaśniki (wersja: 2023-03-22). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-04-24].

[hbwalive-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m D.A. Turner: White-bellied Go-away-bird (Criniferoides leucogaster). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-05-18]. (ang.).

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-09]. (ang.).

[Peters-8] J.L. Peters: Check-list of birds of the world. Cz. 4. Cambridge: Harvard University Press, 1940, s. 10. (ang.).

[itis-9] Corythaixoides leucogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2016-05-17] (ang.).

[tif-10] J. Boyd III: Musophagidae: Turacos. [w:] Taxonomy in Flux: Version 3.01 [on-line]. [dostęp 2023-04-24]. (ang.).

[hbwalivea-11] Crinifer, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.).

[hbwaliveb-12] Leucogaster, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.).

[Oberholser-13] H.Ch. Oberholser. Birds of the white-fuller expedition to Kenya, East Africa. „Scientific publications of the Cleveland Museum of Natural History”. 4, s. 83, 1945. (ang.).

[Bouglouan-15] N. Bouglouan: White-bellied Go-away-bird Corythaixoides leucogaster. oiseaux-birds.com. [dostęp 2016-05-18]. (ang.).

[Tomlinson-16] W. Tomlinson. Bird notes chiefly from the northern frontier district of Kenya. „Journal of the East Africa Natural History Society”. 19, s. 10, 1946. (ang.).

[Brown&Britton-17] L.H. Brown, P.L. Britton: The breeding seasons of East African birds. Nairobi: East Africa Natural History Society, 1980, s. 62. (ang.).

[birdlife-18] Species factsheet: Criniferoides leucogaster. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-12-09]. (ang.).

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[a]

[14]

[15]

[16]

[17]