Gołąbek żółciowy

gatunek grzybów

Gołąbek żółciowy (Russula fellea (Fr.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].

Gołąbek żółciowy
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

gołąbkowce

Rodzina

gołąbkowate

Rodzaj

Russula

Gatunek

gołąbek żółciowy

Nazwa systematyczna
Russula fellea (Fr.) Fr.
Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 354 (1838)
Zasięg
Mapa zasięgu
Mapa zasięgu w Europie

Systematyka i nazewnictwo

edytuj

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1821 r. Elias Fries, nadając mu nazwę Agaricus felleus. Obecną nazwę nadał mu w 1838 r. ten sam autor, przenosząc go do rodzaju Russula[1].

Polską nazwę podała Alina Skirgiełło w 1991 r., dawniej gatunek ten opisywany był w polskim piśmiennictwie mykologicznym jako serojeszka skórkowato-żółta[2].

Morfologia

edytuj
Kapelusz

Średnica 5–8 cm, za młodu łukowaty, u dojrzałych okazów płaski o brzegach gładkich lub płytko żłobionych. Skórka cienka, daje się zdzierać tylko przy brzegu. Powierzchnia matowa, w kolorze od słomkowożółtego do miodowobrązowawego, czasami z pomarańczowym odcieniem. Podczas wilgotnej pogody kapelusz jest wilgotny i lepki[3]. Przy ucisku na kapeluszu pojawiają się rdzawobrązowe plamy. Środek jest ciemniejszy od brzegów[4].

Blaszki

Dość cienkie i gęste, o równej długości, z nielicznymi międzyblaszkami, rzadko rozwidlające się. Są wąski i zaokrąglone przy brzegu, przy trzonie zwężające się i krótko przyrośnięte. Barwa początkowo biaława, później jasnoochrowa[5].

Trzon

Wysokość 3–7 cm, grubość do 2 cm, walcowaty, w dolnej części maczugowaty. U młodych okazów pełny, u starszych pusty. Kolor nieco jaśniejszy, niż na kapeluszu[3].

Miąższ

Kruchy, u młodych okazów biały, później słomkowoochrowy. Smak piekący, bardzo ostry, zapach przypominający zapachy musztardy, owoców lub pelargonii[3].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników biały do białokremowego. Zarodniki elipsoidalne, o rozmiarach 7,5–9 × 5,7 μm. Mają brodawkowato-siateczkowatą powierzchnię. Brodawki są tępe, łączniki między nimi delikatne, amyloidalne. Podstawki o rozmiarach 30–50 × 8–10,5 μm. Cystydy liczne, cienkie, maczugowate, czasami posiadające kończyk. Mają rozmiary 55–115 × 5,7–8,5 (10) μm. Pod wpływem sulfowaniliny czernieją. W naskórku znajdują się żółtawo-brązowe (w środku) dermatocystydy, pod wpływem sulfowaniliny szarzejące[5].

Gatunki podobne
  • gołąbek jasnożółty (Russula claroflava). Rośnie tylko pod brzozami i nie występują wśród przedstawicieli tego gatunku okazy o ostrym smaku[3].
  • gołąbek brudnożółty (Russula ochroleuca) jest większy, nie ma wyraźnego zapachu i nie jest w smaku tak ostry[3].

Morfologicznie trudno rozróżnić gołąbka żółciowego od tych dwóch podobnych, żółto ubarwionych gołąbków, zwłaszcza gołąbka brudnożółtego. Wskazówką może być silniejsze wybarwienie środka kapelusza u gołąbka żółciowego[4], oraz fakt, że gołąbka żółciowego cechuje niewielka różnica barw między brzegiem kapelusza a blaszkami (u gołąbka brudnożółtego jest ona wyraźna)[6]. Definitywnie można to rozstrzygnąć próbą smakową; gołąbek żółciowy powoduje w ustach nieznośne pieczenie[4].

Występowanie i siedlisko

edytuj

Występuje w Europie i wschodniej części USA[7]. W Polskim piśmiennictwie mykologicznym opisany na licznych stanowiskach na terenie całego kraju[2]. Jest pospolity, praktycznie nie istnieje las bukowy, w którym nie występowałby ten gatunek gołąbka[4]. Nie jest jednak tak pospolity, jak gołąbek brudnożółty[8].

Grzyb mykoryzowy[2]. Pojawia się od sierpnia do listopada, zarówno w lasach liściastych, jak iglastych. Szczególnie częsty jest pod bukami, dębami i świerkami. Występuje pod różnymi gatunkami drzew, najczęściej jednak w lasach bukowych[4].

Znaczenie

edytuj

Jest trujący, wywołuje zaburzenia żołądkowo-jelitowe (m.in. wymioty, biegunkę)[3]. Na Ukrainie jednak uważany jest za grzyb jadalny[9]. Dla grzyba tego (i innych, podobnie gorzkich gatunków grzybów wywołujących zaburzenia żołądkowo-jelitowe) stosowano specjalny sposób obróbki pozbawiający ich gorzkiego smaku i trujących własności. Najpierw gotowano go przez dłuższy czas i odlewano wodę, przez co tracił własności trujące, jednak nadal nie nadawał się do spożycia, gdyż jego ostry smak przechodzi w gorycz. Następnie przez kilka tygodni poddawano go kiszeniu w beczkach, podobnie jak kapustę. Po takim kiszeniu tracił ostry smak i nadawał się do spożycia[8].

Przypisy

edytuj
  1. a b c Index Fungorum [online], s. 148 [dostęp 2013-03-05] (ang.).
  2. a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 602, ISBN 83-89648-09-1.
  3. a b c d e f Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 148, ISBN 978-83-245-9550-1.
  4. a b c d e Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 124, 161, ISBN 83-85444-65-3.
  5. a b Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 57, ISBN 83-01-09137-1.
  6. Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 191, ISBN 978-83-7073-776-4.
  7. Discover Life [online] [dostęp 2015-12-05] (ang.).
  8. a b Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 276, ISBN 978-83-258-0588-3.
  9. Eric Boa, Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people, FAO, 2004 (Non-wood Forest Products 17), ISBN 92-5-105157-7.