Concerto grosso
Concerto grosso ([konˈtʃɛrto ˈɡrɔsso]; l.m. concerti grossi [konˈtʃɛrti ˈɡrɔssi]; z języka wł. duży koncert)[1] – typ instrumentalnego koncertu barokowego, charakteryzujący się współzawodniczeniem partii grupy instrumentów solowych (concertino) z partią całej orkiestry (tutti)[2][3].
Historia
edytujPierwsze utwory z cechami charakterystycznymi dla concerto grosso komponował prawdopodobnie Alessandro Stradella w drugiej połowie XVII wieku, jednak nie nazywał on swoich utworów nazwą obecną[4]. Jako pierwszy nazwy concerto grosso użył Giovanni Lorenzo Gregori[5].
Pierwszym ważnym kompozytorem używającym nazwy concerto grosso był Arcangelo Corelli. Wzorem dla koncertów Corellego była sonata barokowa da chiesa i da camera. Po śmierci Corellego został opublikowany zbiór jego dwunastu Concerti grossi op. 6. Wkrótce zdobyły one olbrzymią popularność w całej Europie. Francesco Geminiani i Giuseppe Torelli pisali concerti grossi w stylu Corellego, miał on także wpływ na twórczość Antonia Vivaldiego[6][7].
Rodzaje concerto grosso
edytujZa czasów Corellego wyodrębniły się dwa rodzaje concerto grosso: concerto da chiesa (koncert kościelny)[8] oraz concerto da camera (koncert kameralny)[9]. Concerto da chiesa był bardziej formalny, występowały w nim na przemian części powolne (largo, adagio) i szybkie (allegro)[10]. Concerto da camera miał charakter suity poprzedzonej preludium i zawierającej wiele popularnych w tych czasach form tanecznych[11]. Ten podział zaczął się później zacierać.
We Włoszech popularnym rodzajem był także koncert pastoralny[3].
Rozwój concerto grosso
edytujObsada
edytujTutti (zwane też ripieni lub concerto) było początkowo małą orkiestrą smyczkową. Instrumenty dęte nie miały samodzielnej partii, jedynie wspomagały inne instrumenty. W późniejszym czasie, tutti zostało wzbogacone o flety, oboje i rogi, co nadało concerti grossi nową barwę[3][12].
Concertino Corellego składało się z dwóch skrzypiec i wiolonczeli. Z czasem kompozytorzy zaczęli urozmaicać skład o inne instrumenty.
- Johann Sebastian Bach rozszerzył je o obój, fagot, trąbkę, waltornię, flet[13].
- Antonio Vivaldi rozszerzył skład o instrumenty dęte (flet, obój, trąbkę) oraz violę d'amore, mandolinę i lutnię[3].
- Pietro Locatelli dodał altówkę do zespołu concertino[14][11].
Forma
edytujUtwory Corellego mają od czterech do ponad pięciu części[11]. Stałą trzyczęściową formę concerto grosso ustalił Antonio Vivaldi, wzorując swoje utwory na trzyczęściowej włoskiej symfonii (szybka-wolna-szybka).
Wykonanie
edytujW ówczesnym czasie partie basso continuo były wykonywane na organach (szczególnie w przypadku concerti da chiesa), ale dziś wykonuje się je praktycznie wyłącznie na klawesynie[3].
Przykłady muzyczne
edytuj- Arcangelo Corelli Concerti grossi op. 6 – 12 koncertów, 8 pierwszych według schematu sonaty da chiesa, 4 kolejne według schematu da camera (w formie suity poprzedzonej preludium)
- Pietro Locatelli – Concerti grossi op. 1 – 12 koncertów, 8 według schematu da chiesa, 4 według schematu da camera, zbliżone do stylu Corellego
- Giuseppe Torelli – Concerti grossi con una pastorale op. 8 – 12 koncertów, z czego pierwszych 6 to concerti grossi na 2 skrzypiec concertino i zespół ripieno
- Johann Sebastian Bach – Koncerty brandenburskie reprezentują różne typy concerto grosso, np. w I i II zachowana jest równowaga między concertino a ripieno, w III występują trzy trójgłosowe zespoły (nawiązanie do polichóralności), w VI obsada jest wyłącznie smyczkowa
- Antonio Vivaldi – La chasse
Wybrane dzieła kompozytorów XX-wiecznych
edytuj- Ernest Bloch – Concerto Grosso nr.1
- Bohuslav Martinů – Concerto Grosso (1937)
- Alfred Sznitke – Concerto Grosso nr.1
- Philip Glass – Concerto Grosso – Synaesthesia
- Bolesław Szabelski – Concerto grosso na orkiestrę (1954)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ CONCERTO GROSSO – definicja i synonimy słowa concerto grosso w słowniku [online], educalingo.com [dostęp 2020-06-27] (pol.).
- ↑ concerto grosso, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-08] (ang.).
- ↑ a b c d e Małgorzata Kowalska , ABC historii muzyki, Musica Iagellonica, 2001, ISBN 83-7099-102-5, OCLC 749424372 [dostęp 2020-06-27] .
- ↑ Alessandro Stradella- Bio, Albums, Pictures – Naxos Classical Music. [online], www.naxos.com [dostęp 2020-07-03] .
- ↑ GREGORI, Giovanni Lorenzo in "Dizionario Biografico" [online], www.treccani.it [dostęp 2020-07-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-16] (wł.).
- ↑ Valerie R. Weber , The Compositional Style of Francesco Geminiani: a Reflection of Theory and Practice in His Music and Guida Armonica Treatise, 2005 .
- ↑ Luck's Music Library [online], www.lucksmusic.com [dostęp 2020-07-03] .
- ↑ concerto da chiesa – Translation into Polish – examples Italian | Reverso Context [online], context.reverso.net [dostęp 2020-07-03] .
- ↑ concerto da camera – Translation into Polish – examples Italian | Reverso Context [online], context.reverso.net [dostęp 2020-07-03] .
- ↑ Concerto Grosso, Op. 6 No. 4 (Arcangelo Corelli) [online], LA Phil [dostęp 2020-07-03] (ang.).
- ↑ a b c Danuta Gwizdalanka , Historia muzyki : podręcznik dla szkół muzycznych. 2, Barok, Klasycyzm, Romantyzm, t. 2, Kraków: Polskie Wydawn. Muzyczne, 2006, ISBN 83-224-0860-9, OCLC 750981687 [dostęp 2020-07-03] .
- ↑ concerto grosso, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
- ↑ Brandenburg Concertos (Johann Sebastian Bach) [online], LA Phil [dostęp 2020-07-03] (ang.).
- ↑ 12 Concerti grossi à 4 e à 5, Op.1 (Locatelli, Pietro Antonio) – IMSLP [online], imslp.org [dostęp 2020-07-03] .
Bibliografia
edytuj- Leksykon muzyki od a do ż: kompozytorzy, muzycy, wykonawcy, historia, technika, pojęcia, wykonania, wypisy, przykłady nutowe. Warszawa: Muza, 1995, s. 84. ISBN 83-7079-148-4.
- Małgorzata Kowalska, ABC historii muzyki, Musica lagellonica, 2001, ISBN 83-7099-102-5, OCLC 749424372 .
- Danuta Gwizdalanka, Historia Muzyki : podręcznik dla szkół muzycznych. 2, Barok, Klasycyzm, Romantyzm, t. 2,, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2006, ISBN 83-224-0860-9 .