Biurowiec przy Rynku 9–11 we Wrocławiu
Biurowiec przy Rynku 9-11 (niem.: Städtische Sparkasse czyli Miejska Kasa Oszczędności) – budynek biurowy na wrocławskim Rynku, dawniej Banku Zachodniego WBK (obecnie Santander Bank Polska), jeden z pierwszych wieżowców Wrocławia.
 nr rej. A/6070 z 2.04.2020[1]
| |
 Biurowiec przy Rynku 9-11 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 9-11/pl. Solny 1 |
| Typ budynku |
biurowiec |
| Styl architektoniczny |
modernizm |
| Architekt |
Henrich Rump |
| Rozpoczęcie budowy |
1930 |
| Ukończenie budowy |
1931 |
| Kolejni właściciele |
Kamienica 9 |
| Obecny właściciel |
spółka AP Marchewka (2018) |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′36,2″N 17°01′48,8″E/51,110056 17,030222
| |
Obecny budynek znany jako siedziba Banku Zachodniego WBK został wzniesiony w latach 1930-1931 w miejsce dwóch wyburzonych kamienic nr 9 i 10-11.
Historia kamienic i ich architektura
edytuj
Kamienica nr 9
edytujKamienica nr 9 miała późnogotycki rodowód[2]. Była to ostatnia posesja ciągnąca się do zatylnej parceli na ulicy Kiełbaśniczej. W części frontowej zachowały się relikty przedproża z XIII wieku[3]. Przed 1368 rokiem do kamienicy dołączono tylne oficyny. Pod koniec XVI wieku była to murowana, trzykondygnacyjna kamienica z czterokondygnacyjnym szczytem (według Czernera tych kondygnacji było trzy[2]). Okna na drugiej i trzeciej kondygnacji miały obramienia ozdobione motywami kwadratów i prostokątów. Poszczególne kondygnacje szczytu były od siebie rozdzielone gzymsami. Druga kondygnacja szczytu miał jedno okno w osi i dwa okna rombowe po bokach, trzecie okno w osi fasady, a na czwartej znajdowało się okrągłe małe okienko[2]. Pod koniec XIX wieku, przebudowie poddano część parterową gdzie, nie zważając na historyczny układ fasady, wmontowano w nadprożach dwie oszklone witryny z logo sklepu[4]; na parterze, swój salon sprzedaży posiadała firma handlującą narzędziami "Herz & Ehrlich" założona w 1846 roku. Drugi jej salon znajdował się w przyrynkowej kamienicy nr 25[5].
Właściciele i postacie związane z kamienicą
edytujW latach 1364–1436 kamienica była własnością rodziny Glesel (Gläsen). W 1436 nowym właścicielem posesji został Thomas Vogel, ale nie ma jasności czy w drodze sprzedaży[6]. Vogel wywodził się z kręgów patrycjatu; w latach 1439-1453 był trzynastokrotnie wybierany na ławnika lub rajcę. Trudnił się kupiectwem (posiadał komory w sukiennicach), był właścicielem ziemskim, rentierem. Zmarł w 1455 roku, a cały majątek przejęła jego żona Agnes i późniejszy jej drugi mąż Kasper Kober[7]. Kober również był ławnikiem lub rajcą wybieranym na tę funkcję w latach 1466-1474; zmarł w 1474 piastując funkcję seniora rady.
Do 1486 roku właścicielami lub współwłaścicielami kamienicy byli spadkobiercy Agnes i Kaspra; dzieci z pierwszego jak i drugiego małżeństwa oraz Hans Utman. Nieznana jest data uzyskania praw do posesji nr 9 przez Utmana. Od 1481 był on obywatelem Wrocławia a od 1478 znajdował się na liście Bractwa Ducha Świętego w Rzymie jako mieszczanin wrocławski. Był kupcem utrzymującym stosunki handlowe na Węgrzech, gdzie utrzymywał faktora w Budzie; od 1482 roku był dzierżawcą Maślic Małych. W 1486 roku jego majątek został zajęty przez sąd a powodem były liczne roszczenia jego wierzycieli. Utman zignorował nakaz sądowy, zerwał pieczęcie ze skrzyń, za co został ścięty. W lutym tego samego roku prawa własności do kamienicy zostały przeniesione na Sebalda Sauermanna i Hansa Kluge[8]. Ten pierwszy był potentatem na rynku czynszów i nieruchomości: w latach 1469-1473 był właścicielem kamienicy przy Rynku nr 14, w latach 1493-1500 kamienicy przy Rynku nr 35 a w latach 1499-1501 kamienicy przy Rynku nr 49, a od 1472 Kamienica przy Rynku 12[9]. Sebald Sauermann był obywatelem Wrocławia od 1466 roku. Pochodził z Gefrees we Frankonii, z korzeniami związanymi z Norymbergą. Jako kupiec utrzymywał kontakty z Węgrami, Małopolską i Łużycami. W 1492 roku otrzymał cesarskie przywileje herbowe. Od 1486 do 1507 roku był dwudziestodwukrotnie wybierany na ratusz osiągając drugie miejsce w ławie i trzecie w radzie. W latach 1485–1486 i 1493-1497 był witykiem kościoła Św. Elżbiety a w 1499 prowizorem szpitala Św. Trójcy[a][11].
W 1486 obaj udziałowcy sprzedali kamienicę Hansowi Mehelerowi, który zapłacił za nią połowę ceny, a druga połowa została rozłożona na raty. Mehel (Mehl) otrzymał obywatelstwo w 1486 roku. Był kupcem; posiadał komorę w sukiennicach, posesję w Nowym Mieście oraz kilka rent. Zmarł 2 marca 1498 roku, a jego potomkowie zrobili „świetlaną karierę po 1505 roku”[12].
Kamienica nr 10
edytujKamienica nr 10 zwana również jako Kamienica Pod Złotym Krzyżem była w 1740 roku trzykondygnacyjnym budynkiem z czterokondygnacyjnym szczytem o gotyckim rodowodzie, o czym świadczy skrajnie usytuowany portal. W 1837 roku budynek, wraz z kamienicą nr 11, został zburzony a w jego miejsce wzniesiono powiększony dom z wejściem na osi i z wielobocznym dziedzińcem na dawnej działce nr 10. Nowy budynek był czterokondygnacyjny z płaskim dachem mansardowym[13].
Właściciele i postacie związane z kamienicą
edytujOd 1388 do 1421 kamienica znajdowała się w posiadaniu rodziny Riemer. W latach 1421–1425 właścicieli było kilku: Thomas Strachewicz (1421), rodzeństwo Hans i Kunze Steinkeller (1422-1425), Caspar Gleser (1425). W 1425 roku samodzielnym właścicielem kamienicy został Matthias Nosag, właściciel posesji przy ulicy Ruskiej[14]. Po 1435 roku Nosag zainwestował w słodownię i kilka domów z uprawnieniami karczmarskimi, przez co czerpał dochody ze słodownictwa, piwowarstwa, wyszynku i wynajmu. Od 1436 roku był właścicielem słodowni znajdującej się przy ulicy Świdnickiej, koło kościoła św. Doroty[15]. W 1446 roku kamienica została sprzedana kupcowi Matthiasowi Jentsch a po jego śmierci w 1456, odziedziczyły ją jego dzieci a w rzeczywistości, z powodu braku ich pełnoletności, ich opiekun kupiec Peter Rothe. W latach 1454–1464 zasiadał on wielokrotnie na Ratuszu w radzie, pełnił funkcję seniora i pierwszego ławnika. Pod jego kuratelą kamienica znajdowała się do 1464. Od 1465 roku rządy nad kamienicą przejęła córka Matthiasa Jentsch, która wraz z mężem Hansem Rotenbergiem sprzedała ją w 1467 roku. W rękach nowego nabywcy, Nicolausa Rindleischa, posesja znajdowała się przez kolejne trzy lata[16].
W 1470 roku kamienicę nabył kupiec Hans Aislinger. Pochodził on z Lauingen (Szwabia), zajmował się handlem. Już cztery lata później zlikwidował całe zadłużenie obciążające kamienicę (7 grzywien czynszu). Po jego śmierci (około 1497 roku), cały majątek dziedziczył jego syn o tym samym imieniu[17].
Kamienica nr 11
edytujKamienica narożna miała szerokość 12 metrów. Jej pierwsza poważniejsza przebudowa miała miejsce na przełomie XV i XVI wieku[18]. W XVIII wieku miała wygląd czterokondygnacyjnej kamienicy barokowej ze szczytem o trójkątnym tympanonie, otoczony zdwojonymi pilastrami i podwiniętymi wolutami[13]. W 1837 roku budynek, wraz z kamienicą nr 10, został zburzony a w jego miejsce wzniesiono powiększony dom z wejściem na osi i z wielobocznym dziedzińcem na dawnej działce nr 10. Nowy budynek był czterokondygnacyjny z płaskim dachem mansardowym[13]. W latach 1873 -1875 w kamienicy swoją siedzibę miała księgarnia "Priebatsch’s Buchhandlung" Leopolda Priebatscha[19].
Właściciele i postacie związane z kamienicą
edytujNiewielka działka narożna, na której znajdowała się kamienica, przez niemal cały XIV wiek należała do przedstawicieli pospólstwa. W latach 1396–1421 zajmowała ją rodzina Schererów, prawdopodobnie trudniąca się piwowarstwem. Około 1426 roku właścicielem posesji został Konrad Kunze, wytwórca łuków i kusz, uprzedni właściciel w latach 1424-1426 kamienicy nr 44 na północnej pierzei Rynku. Od 1441 do 1445 kamienice zajmowali prawdopodobnie jego spadkowicze: tkacz wełniany Hans Wescher (1441) oraz Erhard i Christoph Eger (1441-1445). Dopiero od 1445 kamienica na dłużej trafiła w ręce jednego właściciela - Hansa Koppersmeda. Posesja w jego rękach a następnie jego spadkobierców, żony Barbary i córki Urszuli, znajdowała się do 1468 roku. Kolejnymi właścicielami posesji byli Hanns Prewtsch (1468-1472), Hanns Stregener (1468) oraz Bartholomeus Hertill (1484)[20].
Od 1497 roku właścicielem kamienicy został Christoph Rindfleisch, syn Hansa Rindfleischa jednego z najbogatszych kupców wrocławskich, który okrył się niesławą za wykonanie wyroku śmierci na rabusiu, który go uprzednio napadł[21][22]. Rodzinną siedzibą Rindfleischów była od 1494 roku Kamienica Pod Złotym Orłem znajdująca się pod numerem 4.
Christoph był właścicielem dwóch komór w sukiennicach i wielu nieruchomości; handlował z Łużycami, Małopolską i Węgrami. Jego osoba wraz z dwiema żonami została uwieczniona na epitafium z 1505 roku na elewacji kościoła Św. Elżbiety. Było ono wzorowane na rzeźbach Wita Stwosza i przedstawia Boga Ojca siedzącego na tronie, przed którym klęczący Jezus i Maria polecają przedstawionych poniżej Krzysztofa oraz jego żony[22][23]. Zmarł w 1508 roku[24].
Historia gmachu Miejskiej Kasy Oszczędności
edytujW 1930 roku rozpoczęto budowę siedziby Miejskiej Kasy Oszczędności. Nowy budynek powstał na podstawie projektu wyłonionego w zamkniętym konkursie z 1929 roku, autorstwa Henricha Rumpa[25]. Konkurs na nowoczesną siedzibę Miejskiej Kasy Oszczędności był pierwszym tego typu przedsięwzięciem finansowanym przez władze miejskie ówczesnego Wrocławia. Zwycięski projekt wpisywał się w ówczesne poglądy na architekturę nowoczesną, modernistyczny styl oraz nowatorskie projekty urbanistyczne i fascynacje nowojorskimi wieżowcami radcy budowlanego Wrocławia, Maxa Berga, twórcy m.in. Hali Stulecia[26].
W 1930 roku rozpoczęto budowę pierwszego wieżowca we Wrocławiu. Miał to być gmach o dwóch przenikających się bryłach: dziesięciokondygnacyjnej i trzynastoosiowej od strony Rynku oraz siedmiokondygnacyjnej i czternastoosiowej od strony pl. Solnego. Budynek posiadał dwukondygnacyjną piwnicę, w której umieszczono skarbiec. Żelazobetonowa konstrukcja budynku usztywniona była stropami Ackermanna i monolitycznym ścianami. Elewacja została pokryta wapieniem muszlowym. Najwyższa kondygnacja, w której znajdowała się kawiarnia, była cofnięta w stosunku do elewacji i pokryta niklowaną stalą.
Wejście główne znajdowało się od strony Rynku[27]. Ozdobione było podwójnym portalem pokrytym wypukłymi, wzorowanymi na znanych ze sztuki egipskiej, reliefami w stylu art déco autorstwa Gustava Adolfa Schmidta. Przedstawiały różne sceny, głównie związane z apoteozą oszczędzania: z obiegiem pieniądza, ze sposobami jego zarabiania i ich wpływem na życie codzienne[27]. Powyżej portalu umieszczony został relief ze stylizowanym herbem Wrocławia: elementy składowe herbu zostały rozbite na pięć części ułożonych w pionie, jedna pod drugą, a pod nimi umieszczono datę (1930-1931) i sygnaturę architekta[26].
Wnętrze budynku były również ozdobione w stylu modernistycznym: sala operacji bankowej znajdowała się na dwóch kondygnacjach (parterze i I piętrze) i oświetlona została oknami, wygiętą przeszkloną ścianą od strony północnej oraz plafonem. W sali znajdowały się filary podtrzymujące emporę, co miało nawiązywać do architektury okrętu. Na wyższe kondygnacje można było dostać się schodami oraz czterema windami[25], w tym windą typu paciorkowego z dwudziestoma kabinami[b], zachowaną i czynną do dnia obecnego[28][26]. Według Wojciecha Chądzyńskiego jest to jedna z trzech w Polsce zachowanych tego typu wind i jedna z niewielu na świecie[29].
W 1940 roku został opracowany projekt przebudowy budynku banku oraz części zachodniej pierzei Rynku i całą północną pierzeję pl. Solnego. Jego autorem był radca budowlany magistratu Rudolf Stein. Zgodnie z projektem budynek miał zostać obniżony do piątej lub szóstej kondygnacji i pokryty stromym dachem. Z powodu II wojny światowej projekt nie został zrealizowany[30].
Po II wojnie światowej w budynku swoją siedzibę miał Bank Zachodni, później funkcjonujący pod nazwą Bank Zachodni WBK oraz Santander Bank Polska. W 2018 biurowiec został sprzedany[31].
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ a b c Czerner 1976 ↓, s. 68.
- ↑ Goliński 2011 ↓, s. 54.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 187.
- ↑ Łagiewski 2010 ↓, s. 210.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 75.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 76.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 79.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 97-102.
- ↑ Recenzja książki Magdaleny Poradzisz Kościół szpitalny Trójcy Świętej przy ulicy Świdnickiej we Wrocławiu
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 103.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 81.
- ↑ a b c Czerner 1976 ↓, s. 135.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 83.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 84.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 87.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 87-88.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 89.
- ↑ Rafał Werszler. Dzieje rodziny Priebatschów, znanych księgarzy i wydawców. „Kwartalnik Historii Żydów”, 2018. Żydowski Instytut Wydawniczy.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 91-92.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 92-93.
- ↑ a b O kupcu, który został katem
- ↑ Epitafium - zdjęcie
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 93.
- ↑ a b Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 298.
- ↑ a b c Rynek nr 15: Odkrywamy Wrocław: Dawna Miejska Kasa Oszczędności
- ↑ a b Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 299.
- ↑ Winda typu paciorkowego
- ↑ Chądzyński 2010 ↓, s. 221.
- ↑ Małachowicz 1985 ↓, s. 100.
- ↑ Cenny budynek banku na Rynku został sprzedany
Bibliografia
edytuj- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Wojciech Chądzyński: Wrocław jakiego nie znacie. Wydawnictwo VIA NOVA, 2010. ISBN 978-83-60544-75-4.
- Edmund Małachowicz: Stare miasto we Wrocławiu. Wrocław: PWN, 1985. ISBN 83-01-03996-5.
- Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz1: 1345-1420). Wrocław: Chronicon, 2011.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Maciej Łagiewski: Wrocławscy Żydzi 1850-1944. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, 2010.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.