Aniela Cukier
Aniela Cukier, także Aniela Cukierówna (ur. 1 stycznia 1900 w Warszawie, zm. 3 kwietnia 1944 tamże) – polska malarka i graficzka żydowskiego pochodzenia.
 Aniela Cukierówna | |
| Data i miejsce urodzenia |
1 stycznia 1900 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
3 kwietnia 1944 |
| Zawód, zajęcie | |
Życiorys
edytujPochodziła z warszawskiej rodziny zasymilowanych Żydów[1]. Naukę rozpoczęła w Szkole Malarstwa i Rysunku Konrada Krzyżanowskiego[2] u Krzyżanowskiego i Adama Rychtarskiego[3], po czym w latach 1923–1931 studiowała na warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych[2][4]. Dodatkowo uczyła się w pracowniach Ludwika Gardowskiego i Edmunda Czerwińskiego[5]. W latach 1924–1930 zajmowała się opieką nad więźniami politycznymi w Delegaturze Czerwonego Krzyża, w której współpracowała ze Stefanią Sempołowską[2].
Należała do Związku Polskich Artystów Grafików[2][6] oraz do Związku Polskich Artystów Plastyków[2]. Uczestniczyła w plenerach malarskich w Kazimierzu[3], m.in. w 1924, 1929 i 1938 roku[7]. W lipcu i sierpniu 1934 roku[7] tworzyła grafiki na plenerze w Krzemieńcu i Wiśniowcu, a także brała udział w dwóch wystawach w Krzemieńcu (1934, 1935). Swoje wrażenia z pobytu opisała w „Arkadach”[8]. Brała udział przede wszystkim w wystawach zbiorowych, bowiem przed 1939 rokiem wystawy indywidualne graficzek były rzadkością, choć ich prace licznie przedstawiano w wystawach zbiorowych[9]. Wyjątek stanowiła wystawa podwójna z Marią Obrębską w oddziale Instytutu Propagandy Sztuki w Łodzi[10].
Podczas wojny mieszkała nadal w Warszawie, ukrywając się z pomocą fałszywych dokumentów[11]. Tworzyła drzeworyty, a wraz z m.in. Stefanem Mrożewskim i Jerzym Jarnuszkiewiczem należała do konspiracyjnego Koła Miłośników Grafiki i Ekslibrisu[12]. Zmarła 3 kwietnia 1944[2] z psychicznego i fizycznego wycieńczenia[11].
Twórczość
edytuj
Tworzyła obrazy sztalugowe, witraże, rysunki oraz drzeworyty[2][6], choć większość jej prac stanowiły grafiki[3], które na początku bliskie były środowisku „Rytu”[13]. Publikowała także artykuły publicystyczne w prasie[2][14].
Tworzyła nie zwracając uwagę na współczesne jej nurty. Podchodziła do swojej twórczości surowo i samokrytycznie: wiele swoich prac niszczyła już po ukończeniu[15]. Jej drzeworyty często przedstawiają widoki architektoniczne[16], które ożywiała wprowadzając mocny, kontrastowy kolor[17], często korzystając z ciemnej zieleni, czerwieni, ugru i błękitu[18]. Artystka tworzyła głównie widoki Starej Warszawy, pejzaże małomiasteczkowe oraz ryciny przedstawiające ogrody[19]. Do nakładania barw używała dwóch lub trzech klocków[20][15], ew. płytki linoleum naklejonej na klocek drzeworytniczy[20][21], po czym prace poprawiała pędzelkiem[3][15]. Nieliczne ryciny wykonywała w technice kolażu barwnego, odbijając poszczególne barwy z osobnych klocków. Znacznie częściej stosowała jednak technikę zbliżoną do monotypii. W klocku dla koloru czarnego opracowywała wówczas podstawowy zarys kompozycji. Na drugim klocku, przeznaczonym do odbijania kolorów, zaznaczała dłutkiem pola barwne, które wypełniała następnie poszczególnymi kolorami[21]. W swoich rycinach chętnie stosowała charakterystyczny „grzebień”, wydzielając nim poszczególne fragmenty budynków[19]. Katarzyna Kulpińska pisze, iż u Cukier „motyw architektoniczny wpisuje się mocnym akcentem w obszar własnej ekspresji”, czym wyróżnia się na tle prac z epoki[22], a jej drzeworyty charakteryzuje „spiętrzenie motywów”[20]. W pracach tych brak jednej, wyraźnej dominanty[15]. Pisząc o drzeworytach wystawionych na Pierwszej Międzynarodowej Wystawie Drzeworytu Nela Samotyhowa wspomina, że artystka przeobraziła „motywy staromiejskie na plansze o kolorycie subtelnych tkanin”[23].
Większość jej prac uległa zniszczeniu podczas powstania warszawskiego[6]. Ocalały jej klocki drzeworytnicze[24], na podstawie których po wojnie odtworzono czarno-białe odbitki[15]. Jej prace znajdują się m.in. w zbiorach warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych[25], Biblioteki Narodowej[6], Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie[26], Muzeum Narodowego w Warszawie[6], czy Żydowskiego Instytutu Historycznego[21].
Wybrane wystawy
edytuj- 1933: Pierwsza Międzynarodowa Wystawa Drzeworytu, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa[18]
- 1934: wystawa stypendystów Zjednoczenia Organizacji Społecznych, Krzemieniec[8]
- 1934: wystawa z Marią Obrębską, oddział Instytutu Propagandy Sztuki w Łodzi[10]
- 1936: Druga Międzynarodowa Wystawa Drzeworytu, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa[18]
- 1937: Les Femmes Artistes d'Europe, Musee du Jeu du Paume, Paryż[27]
- 1938: Wystawa Anieli Cukierówny, Julii Keilowej, Antoniego Kudły, Czesława Rzepińskiego, Wacława Taranczewskiego, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa[15][6][28]
- 1939: Świat kobiety, Resursa Obywatelska, Warszawa[9]
- 1963: Aniela Cukierówna (1900–1944). Grafika, akwarele, Galeria Kordegarda, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa[6][29]
Przypisy
edytuj- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 185.
- ↑ a b c d e f g h Jakimowicz 1997 ↓, s. 376.
- ↑ a b c d Aniela Cukierówna [online], DESA Unicum [dostęp 2020-02-29].
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 619.
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 542.
- ↑ a b c d e f g Grońska 1971 ↓, s. 407.
- ↑ a b Cyniak 2018 ↓, s. 20.
- ↑ a b Kulpińska 2017 ↓, s. 59.
- ↑ a b Kulpińska 2017 ↓, s. 101.
- ↑ a b Kulpińska 2017 ↓, s. 691.
- ↑ a b Renata Piątkowska, Cukierówna Aniela [online], Polski Słownik Judaistyczny [dostęp 2021-11-12] (pol.).
- ↑ Jakimowicz 1997 ↓, s. 193.
- ↑ Jakimowicz 1997 ↓, s. 177.
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 44.
- ↑ a b c d e f Grońska 1971 ↓, s. 201.
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 143.
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 264.
- ↑ a b c Kulpińska 2017 ↓, s. 279.
- ↑ a b Cyniak 2018 ↓, s. 23.
- ↑ a b c Kulpińska 2017 ↓, s. 543.
- ↑ a b c Cyniak 2018 ↓, s. 22.
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 265.
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 618.
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 644.
- ↑ Muzeum Akademii Sztuk Pięknych [online], muzeum.asp.waw.pl [dostęp 2020-02-29].
- ↑ Cyniak 2018 ↓, s. 21.
- ↑ Kulpińska 2017 ↓, s. 100.
- ↑ Wystawa Anieli Cukierówny, Julii Keilowej, Antoniego Kudły, Czesława Rzepińskiego, Wacława Taranczewskiego: marzec - kwiecień 1938, Warszawa, Instytut Propagandy Sztuki, 1938 [dostęp 2020-03-01] (pol.).
- ↑ Aniela Cukierówna (1900–1944), grafika, akwarele - Zachęta Narodowa Galeria Sztuki [online], zacheta.art.pl [dostęp 2020-02-29] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Piotr Cyniak. Rustykalna idylla. „Spotkania z zabytkami”. 1–2, s. 18–25, 2018. ISSN 0137-222X.
- Maria Grońska: Nowoczesny drzeworyt polski (do 1945 roku). Wrocław: Ossolineum, 1971.
- Irena Jakimowicz: Pięć wieków grafiki polskiej. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1997. ISBN 83-7100-011-1.
- Katarzyna Kulpińska: Matryce, odbitki – ślady kobiet. Polskie graficzki i ich twórczość w dwudziestoleciu międzywojennym. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2017. ISBN 978-83-231-3689-7.
Linki zewnętrzne
edytuj- prace Cukier w Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
- Centralna Biblioteka Judaistyczna