Ananiasz Zajączkowski

polski orientalista, turkolog

Ananiasz Zajączkowski (ur. 12 listopada 1903 w Trokach, zm. 6 kwietnia 1970 w Rzymie) – polski orientalista (turkolog), profesor Uniwersytetu Warszawskiego, działacz karaimski, członek Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.

Ananiasz Zajączkowski
Ilustracja
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

12 listopada 1903
Troki

Data i miejsce śmierci

6 kwietnia 1970
Rzym

Doktor habilitowany nauk humanistycznych
Specjalność: orientalista
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1929
Uniwersytet Jagielloński

Habilitacja

1933
Uniwersytet Warszawski

Profesura

1935

Uczelnia

Uniwersytet Warszawski

Okres zatrudn.

1932

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Nagrody Państwowej
Grób Ananiasza Zajączkowskiego na cmentarzu karaimskim w Warszawie

Życiorys

edytuj

Był synem Aleksandra (Achiezera), kancelisty sądowego, i Emilii z domu Bezekowicz. Ukończył w 1925 Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie, następnie odbył studia orientalistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim; w 1929 obronił doktorat na tej uczelni, na podstawie pracy Sufiksy imienne i czasownikowe w języku zachodniokaraimskim. Przyczynek do morfologii języków tureckich, przygotowanej pod kierunkiem Tadeusza Kowalskiego. Jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej uzupełniał studia na uczelniach zagranicznych – w Berlinie, Stambule i Paryżu (1929–1931). Pracował przez rok jako asystent w Katedrze Filologii Orientalnej na Uniwersytecie Jagiellońskim, by przenieść się w 1932 na Uniwersytet Warszawski, na stanowisko starszego asystenta i lektora języka tureckiego w Instytucie Orientalistycznym. W 1933 habilitował się na podstawie rozprawy Studja nad językiem staroosmańskim. Wybrane ustępy z anatolijskotureckiego przekładu Kalili i Dimny i został docentem w Katedrze Turkologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Mianowany profesorem nadzwyczajnym w 1935, został jednocześnie kierownikiem Katedry Turkologii (w latach 1945–1950 Katedry Orientalistyki, 1950–1969 ponownie Katedry Turkologii). Kierował również Instytutem Orientalistycznym (1945–1950, 1957–1961) i Zakładem Turkologii i Iranistyki Instytutu Orientalistycznego (od 1969); w 1946 został profesorem zwyczajnym. Ponadto był profesorem i kierownikiem Katedry Orientalistyki Uniwersytetu Wrocławskiego (1945–1950). W latach 1948–1950 był pracownikiem naukowym Studium Języków Wschodnich Instytutu Spraw Międzynarodowych w Warszawie, a 1953–1969 kierownikiem Zakładu Orientalistyki PAN (w ramach Zakładu kierował Pracownią Leksykograficzną i Pracownią Bliskiego i Środkowego Wschodu). Przed II wojną światową prowadził wykłady z turkologii w Szkole Wschodoznawczej w Warszawie (przemianowanej w 1938 na Wyższą Szkołę Żywych Języków Wschodnich). Okres okupacji przepracował w Wydziale Statystycznym miasta stołecznego Warszawy.

Był członkiem czołowych polskich stowarzyszeń naukowych: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1936 członek korespondent, 1947 członek rzeczywisty), Polskiej Akademii Umiejętności (1948 członek korespondent), Polskiej Akademii Nauk (1952 członek korespondent, 1961 członek rzeczywisty). W Towarzystwie Naukowym Warszawskim kierował Komisją Orientalistyczną; był też przewodniczącym analogicznego Komitetu Orientalistycznego (1952–1959) i Komitetu Nauk Orientalistycznych (1962–1965) PAN. W latach 1948–1958 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego. Był ponadto członkiem korespondentem Société Finno-Ougrienne, członkiem honorowym Tureckiego Towarzystwa Językowego, członkiem Societas Uralo-Altica oraz Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego.

Wygłaszał odczyty z turkologii, iranistyki, arabistyki oraz historii średniowiecznej Bliskiego Wschodu m.in. w Instytucie Wschodoznawstwa w Moskwie (1956), na uniwersytecie w Jerozolimie (1957), w Instituto Universitario Orientale w Neapolu (1958), na uniwersytecie w Moguncji (1959), na uniwersytecie w Stambule (1962). Brał udział w pracach Grupy Roboczej Polskiego Komitetu ds. UNESCO.

Zajmował się turkologią, dziejami średniowiecznej kultury tureckiej, leksykografią, komparatystyką, edytorstwem dzieł kultury. Badał m.in. dzieje, język i kulturę Chazarów. Analizował wpływ języka i literatury perskiej na literaturę turecką, a także polsko-orientalne związki językowe. Interesował się życiem i działalnością Awicenny. Wydał m.in. Sto sentencji i apoftegmatów arabskich Kalifa Ali'ego w parafrazie mamelucko-tureckiej (1968), ogłosił też kilka przekładów. Redagował Słownik karaimsko-rosyjsko-polski oraz czasopisma „Myśl Karaimską” i „Przegląd Orientalistyczny”, ponadto współpracował z „Językiem Polskim” i „Poradnikiem Językowym”.

Poza pracą naukową pełnił w latach 1945–1970 funkcję zwierzchnika Karaimskiego Związku Religijnego w RP. Jego krewnym (synem stryjecznego brata) był Włodzimierz, również turkolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Mieszkał w domach profesorskich Stowarzyszenia Mieszkaniowego Spółdzielczego (Spółdzielni Mieszkaniowej) Profesorów UW w Warszawie przy ul. Brzozowej i Sewerynów, w latach 50. był członkiem zarządu spółdzielni.

Został pochowany na cmentarzu karaimskim w Warszawie[1].

Wybrane prace

edytuj

Opublikował ponad 300 prac naukowych, m.in.:

  • Krótki wykład gramatyki języka zachodniokaraimskiego (1931)
  • Studja nad językiem staroosmańskim. Wybrane rozdziały z anatolijskotureckiego przekładu Koranu (1937)
  • Problem językowy Chazarów (1946)
  • Ze studiów nad zagadnieniem chazarskim (1947)
  • Dyplomatyka Złotej Hordy w XV wieku (1948)
  • Glosy tureckie w zabytkach staropolskich (1948)
  • Związki językowe połowiecko-słowiańskie (1949)
  • Liryka Hafiza (1950)
  • Charakterystyka Turków w świetle piśmiennictwa arabskiego w średniowieczu (1951)
  • Awicenna (1953, redaktor)
  • Studia orientalistyczne z dziejów słownictwa polskiego (1953)
  • Słownik arabsko-kipczacki z okresu Państwa Mameluckiego (1954–1958, dwie części)
  • Orient jako źródło inspiracji w literaturze romantycznej doby Mickiewiczowskiej (1955)
  • Zarys dyplomatyki osmańsko-tureckiej (1955, z Janem Reychmanem)
  • Leksyka języków tureckich (1959)
  • Mamelucko-kipczacki przekład arabskiego traktatu Muhadimma "Abu-l-Lait as-Samarkandi" (1959)
  • Karaims in Poland. Language, Folklore, Science (1961)

Ordery i odznaczenia

edytuj

Nagrody i wyróżnienia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Maria i Przemysław Pilichowie. Cmentarz Karaimów. „Skarpa Warszawska”, s. 63, czerwiec 2024. 
  2. M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
  3. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
  4. Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-12]. 

Bibliografia

edytuj
  • Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P–Z (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1985.